Ο ιερομόναχος Πανάρετος Γρηγοριάτης, πνευματικός της Ι. Μονής Γρηγορίου του Αγίου Όρους.
Ο μακαριστός νοσηλευόταν στην Μονάδα Εντατικής Θεραπείας του νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ με συμπτώματα κορονοϊού.Είχε υποκείμενο νόσημα,καθώς έπασχε από χρόνια πνευμονοπάθεια.
Ήταν πνευματικό τέκνο του μακαριστού αρχιμανδρίτη Γεωργίου Καψάνη, Προηγουμένου της Ι. Μ. Γρηγορίου.
Η νέα δίγλωσση (Ελληνικά και Αγγλικά) έκδοση της Αγιορειτικής Εστίας παρουσιάζει το φωτογραφικό υλικό του Γιώργου Πούπη με τίτλο «Ύψωσις. Ο Σταυρός στη γην του Αγίου Όρους». Η έκδοση περιέχει υλικό του αείμνηστου φωτογράφου από τους υπαίθριους σταυρούς που βρίσκονται στην Αθωνική Πολιτεία, με την μοναδική του ματιά και φυσικά με την δική του πολύ προσωπική αισθητική.
Οι φωτογραφίες που παρουσιάζονται στην εν λόγω έκδοση, προέρχονται από το υλικό που συγκέντρωσε ο φωτογράφος με υπομονή και αγάπη σε κάθε ένα από τα πολυάριθμα ταξίδια που πραγματοποίησε στο Άγιον Όρος κατά την τριακονταετή εργασία του εκεί.
Η έκδοση περιλαμβάνει τους χαιρετισμούς της Α.Θ.Π. του Οικουμενικού Πατριάρχου, της Ιεράς Κοινότητας του Αγίου Όρους και του Δημάρχου Θεσσαλονίκης και Προέδρου του Δ.Σ. της Αγιορειτικής Εστίας κ. Κωνσταντίνου Ζέρβα, καθώς επίσης και κείμενο του Αρχιμανδρίτη Βασίλειου Γοντικάκη, Προηγούμενου της Ιεράς Μονής Ιβήρων με τίτλο «Ὁ Σταυρὸς (καὶ οἱ σταυροὶ) στὸ Ἅγιον Ὄρος» και ένα μικρό κείμενο του ίδιου του φωτογράφου.
Ο Αρχιμανδρίτης Βασίλειος, γράφει μεταξύ άλλων:
«Μιὰ ὁμάδα παιδιῶν –τὰ πολλὰ ἀσπρογένηδες– ποὺ παίζουν μετὰ θάνατον στὸν χῶρο τοῦ Παραδείσου, ξεχασμένα ἀπὸ τὸν κόσμο, ἀλλὰ θυμοῦνται καὶ δοξολογοῦν Αὐτὸν ποὺ τὰ πάντα καταδέχεται «ἵνα τοῖς πᾶσι δωρήσηται τὴν ἐκ νεκρῶν ἀνάστασιν» . Σηκώνουν τὸν προσωπικό τους σταυρὸ καὶ προσβλέπουν σ᾿ Αὐτὸν ποὺ ὑψώθη ἐν τῷ Σταυρῷ ἑκουσίως καὶ νίκησε τὸν θάνατο διὰ τοῦ θανάτου.
«Ἦλθε διὰ τοῦ Σταυροῦ χαρὰ ἐν ὅλῳ τῷ κόσμῳ» . Βρίσκεται μαζί τους. Καὶ ψάλλουν ἐκφώνως καὶ μυστικῶς, γιατὶ τὸ ζοῦν: «Ὢ θείας, ὢ φίλης, ὢ γλυκυτάτης σου φωνῆς, μεθ’ ἡμῶν ἀψευδῶς γὰρ ἐπηγγείλω ἔσεσθαι μέχρι τερμάτων αἰῶνος, Χριστέ» . Καὶ ἁπλώνεται ἡ ἀνάκουστη μελωδία καὶ εὐωδία στὴν ὑφήλιο.
Πῆραν τὰ βουνὰ καὶ ἔφυγαν ἀπὸ τὸν κόσμο, καὶ βρῆκαν Αὐτὸν ποὺ θυσιάζεται «ὑπὲρ τῆς τοῦ κόσμου ζωῆς καὶ σωτηρίας» .
Γίνεται Αὐτὸς τὸ φῶς, ἡ ἀναπνοή, ἡ ζωή τους. Καὶ «ἡ ζωὴ ἦν τὸ φῶς τῶν ἀνθρώπων» . Νοιώθουν ὅτι εἶναι ἀδύνατοι καὶ ἀνάξιοι τέτοιας τιμῆς. Καὶ Αὐτὸς ἐξακολουθεῖ νὰ τοὺς ἀγαπᾶ. Καὶ λυγίζουν ἀπὸ τὸ βάρος τῆς εὐλογίας. Καὶ ἔχουν ἐμπιστοσύνη σ’ Αὐτόν, ὄχι στὸν ἑαυτό τους. Γιατὶ τὸν ζοῦν ὡς χαρὰ καὶ εὐεργεσία καὶ δωρεὰ θεία.»
Ο δε Γιώργος Πούπης γράφει εξομολογητικά:
«…Γύρισα σχεδὸν ὅλο τὸ Ὄρος, ὄχι γιὰ νὰ καταγράψω ὅλους τοὺς τύπους τῶν ὑπαιθρίων σταυρῶν του ἀλλὰ γιὰ νὰ γνωρίσω ποιὸς θὰ μοῦ μετέδιδε τὶς πιὸ οὐσιαστικὲς δονήσεις τοῦ λόγου ὕπαρξής του. Κι εὐτυχῶς ἦταν πολλοί, κάποιοι δὲ, σοῦ τὸ μεταδίδουν πρὶν κἂν τοὺς δεῖς.
Ἡ ἁγιότητα δὲν εἶναι πρωταθλητισμὸς ἀλλὰ κυρίως ἀθλητισμός, ἡ χαρὰ τοῦ ν’ ἀθλεῖσαι, ἡ χαρὰ τῆς σχέσης, ἡ χαρὰ τοῦ κοσμικοῦ παιχνιδιοῦ χωρὶς ἀγωνία πρώτου καὶ δεύτερου, γιατὶ οἱ ἔσχατοι ἔσονται πρῶτοι καὶ τοὔμπαλιν. Αὐτὴν τὴν γοητευτικὴ ταπεινότητα μεταδίδουν οἱ ὑπαίθριοι σταυροὶ τοῦ Ἁγίου Ὄρους, εἴτε εἶναι σὲ τρούλλους, εἴτε σὲ τοίχους ἀρχαίους ἢ σὲ φράχτες καὶ προσκυνητάρια ἢ σὲ δέντρα, βράχους ἢ σ’ ἄλλα σημεῖα τῆς κτιστῆς φύσης παραπέμπουν στὴν ἀπαστράπτουσα ἀλήθεια τῆς ἄκτιστης οὐσίας. Αὐτὴν θέλησα νὰ ψαύσω μὲ τὴν τέχνη μου, καὶ ὅ,τι μοῦ μετέδωσε νὰ τὸ κοινωνήσω καταλλήλως. Προσκυνῶ ταπεινὰ τὴν Χάρη τους.»
Η Αγιορειτική Εστία σε συνεργασία με τον Γιώργο Πούπη ξεκίνησε το 2017 την προετοιμασία της έκδοσης και της ομότιτλης έκθεσης. Κατά την διάρκεια της προετοιμασίας της, ο φωτογράφος εκδήλωσε την επιθυμία να διατεθεί στην Αγιορειτική Εστία το φωτογραφικό του αρχείο που αφορά το Άγιον Όρος, επιθυμία που τελικά υλοποίησε η αδελφή του Παναγιώτα Πούπη. Το εν λόγω αρχείο απόκειται πλέον στην Αγιορειτική Εστία και μετά την ψηφιοποίηση και καταγραφή του, θα είναι διαθέσιμο στο ευρύ κοινό.
Η έκδοση αποτελεί τον Κατάλογο της ομότιτλης έκθεσης, η οποία έχει ήδη αναρτηθεί στους εκθεσιακούς χώρους της Αγιορειτικής Εστίας και θα είναι διαθέσιμη για το κοινό, μόλις οι συνθήκες το επιτρέψουν.
Γιώργος Πούπης (1950 – 2018)
«…είναι θέμα αισθητικής»
Ο Γιώργος Πούπής γεννήθηκε το 1950 στην Πτολεμαΐδα, όπου έζησε μέχρι το 1968, και στη συνέχεια έφυγε στην Ιταλία, για να σπουδάσει αρχιτεκτονική στο Μιλάνο. Στην διάρκεια των σπουδών του άρχισε να ασχολείται με την φωτογραφία μαθητεύοντας κοντά σε διάσημους φωτογράφους, ενώ από το 1975 εγκαθίσταται στο Παρίσι, όπου παρακολουθεί μαθήματα φωτογραφίας και πλαστικών τεχνών. Παράλληλα, μαζί με τον ποιητή Ανδρέα Παγουλάτο ξεκινούν μια σειρά συνεντεύξεων με θέμα «Ελληνικότητα και σύγχρονη τέχνη», και συνδέεται στενά με σημαντικούς πνευματικούς ανθρώπους της ελληνικής παροικίας στο Παρίσι, όπως ο Γιάννης Τσαρούχης, ο Ιάννης Ξενάκης, ο Νίκος Κεσσανλής κ.ά.
Μετά από δεκαετή απουσία επέστρεψε στην Ελλάδα, εγκαταστάθηκε στην Θεσσαλονίκη και συνεργάστηκε με ξένα και ελληνικά πρακτορεία και ιστορικά περιοδικά. Υπήρξε βασικός συνεργάτης του Οργανισμού «Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης – Θεσσαλονίκη 1997», ενώ ήταν και αποκλειστικός φωτογράφος του πολιτιστικού ένθετου «Πανσέληνος» της εφημερίδας Μακεδονία. Πολυετής ήταν επίσης και η συνεργασία του με τον αείμνηστο Μανόλη Ανδρόνικο στην Βεργίνα και τον Δημήτρη Παντερμαλή στο Δίον.
Ταξίδεψε στην Ελλάδα, την Μικρά Ασία, την Αίγυπτο, την Ιορδανία, όπου φωτογράφισε μνημεία, σκηνές της καθημερινότητας, αστικά τοπία, καθώς και την ύπαιθρο. Άνθρωπος καλλιεργημένος, αγαπούσε την μουσική, τα βιβλία και ιδιαίτερα την ζωγραφική, και δεν είναι τυχαίο ότι πολλοί καλλιτέχνες τον εμπιστεύτηκαν για να φωτογραφίσει τα έργα τους˙ ένας καλλιτέχνης φωτογράφος για τον οποίον όλα ήταν «…θέμα αισθητικής», όπως χαρακτηριστικά έλεγε συχνά σε συζητήσεις.
Φωτογραφίες του περιέχονται σε πολλές εκδόσεις και φωτογραφικά λευκώματα, ενώ πραγματοποίησε πολλές ατομικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό: στο Παρίσι, στην Galeria Diaframa του Μιλάνο, στην γκαλερί ΕΙΡΜΟΣ της Θεσσαλονίκης («Παπαρούνες», 2004, «Πρόσωπα», 2005), στους εκθεσιακόύς χωρους της ΑγιορειτικΉς Εστίας («Παναγία Πόρταΐτισσα. Αέναος Ευλογία», 2004), στο Φωτογραφικό Κέντρο Αθηνών, στο Ίδρυμα Ευγενίδου («Σίφνος. Φως και σκιές στου γλαυκού το γειτόνεμα», 2005), στην Πάτρα στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης («Η γενιά του ‘70»), στον Αρτεμώνα Σίφνου, στον πολιτιστικό πολυχώρο ΜΥΛΟ Θεσσαλονίκης («Το πνεύμα του οίνου»), στο Μουσείο Ύδρευσης Θεσσαλονίκης («Διαδρομές του νερού στη Θεσσαλονίκη», 2011).
Επιμέλεια έκδοσης: Αναστάσιος Ντούρος, Διευθυντής της Αγιορειτικής Εστίας
Σχεδιασμός έκδοσης: Θανάσης Γεωργίου
Χαρακτηριστικά έκδοσης: Διαστάσεις: 20Χ25 εκ. / Σελίδες: 160 / Χαρτί: Magno Volume 150gr.
Τιμή πώλησης: 25,00 €
Για τηλεφωνικές παραγγελίες και περισσότερες πληροφορίες, καλέστε στο 2310 263308 & 2310250648.
Τα τίμια δώρα των Τριών Μάγων φυλάσσονται στο Άγιον Όρος – Τι συμβολίζουν
Tα Τίμια Δώρα και οι τρεις Μάγοι εμφανίζονται μόνο στο Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο. Ο Ματθαίος απευθυνόταν στους εξ Ιουδαίων προσήλυτους πιστούς και είχε στόχο να εξαλείψει κάθε αμφιβολία περί του Ιησού ως αναμενόμενου Μεσσία και να επιβεβαιώσει ότι ήταν σταλμένος από τον Θεό να εκπληρώσει τις προφητείες των Γραφών.
Τα Τίμια Δώρα που έφεραν οι σοφοί της ανατολής στο βασιλιά που είχε μόλις γεννηθεί ήταν χρυσός, λιβάνι και σμύρνα.
Ο Μελχιόρ έφερε τον χρυσό, που συμβόλιζε ότι το βρέφος θα γινόταν βασιλιάς. Ο Γκασπάρ έφερε το λιβάνι, σύμβολο της θείας καταγωγής.
Και ο Βαλτάσαρ έφερε τη σμύρνα, η οποία συμβόλιζε τον πρόωρο θάνατο του Ιησού. Ως αντάλλαγμα για τα δώρα, οι Μάγοι ζήτησαν ένα από τα σπάργανα του βρέφους, απόδειξη για όσους δε θα τους πίστευαν, το οποίο και τους έδωσε η ίδια η Παναγία.
Μεταξύ των ποικίλων θησαυρών και πολυτίμων κειμηλίων πού με πολλή ευλάβεια φυλάσσονται στην Ιερά Μονή του Αγίου Παύλου στο Αγιον Όρος, χωρίς αμφιβολία την πρώτη θέση καταλαμβάνουν τα Τίμια Δώρα.
Ό χρυσός βρίσκεται υπό την μορφή εικοσιοκτώ επιμελώς σκαλισμένων επιπέδων πλακιδίων, ποικίλων σχημάτων (παραλληλογράμμων, τραπεζοειδών, πολυγώνων κτλ.) και διαστάσεων περίπου 5 εκ. χ 7 εκ. Κάθε πλακίδιο έχει διαφορετικό σχέδιο πολύπλοκης καλλιτεχνικής μικροεπεξεργασίας.
Ό λίβανος και ή σμύρνα διατηρούνται ως μείγμα υπό την μορφή εξήντα δύο περίπου σφαιρικών χανδρών μεγέθους μικρής ελιάς.
Επειδή κυρίως ή πνευματική αλλά και ή υλική, ιστορική και αρχαιολογική αξία των Τιμίων Δώρων είναι ανυπολόγιστη, φυλάσσονται με ιδιαίτερη επιμέλεια στο θησαυροφυλάκιο της Ιεράς Μονής Αγίου Παύλου.
Για λόγους ασφαλείας είναι κατανεμημένα σε διάφορες λειψανοθήκες, μόνο μέρος δε αυτών εκτίθεται εις προσκύνησιν των επισκεπτών της Ιεράς Μονής ή μεταφέρεται προς αγιασμό εκτός Αγίου Όρους στις κατά τόπους Ιερές Μητροπόλεις.
Γράφει ό Ευαγγελιστής Λουκάς για την Παναγία ότι «διετήρει πάντα τα ρήματα ταύτα εν τη καρδία αυτής» (Λουκ. β’ 19, 51). Πιστεύεται δε από τους θεολόγους ερμηνευτές ότι ένα μεγάλο μέρος από αυτά τα «ρήματα», τα λόγια και τα γεγονότα δηλαδή της ζωής του Κυρίου, ή Θεοτόκος τα εκμυστηρεύθηκε στον Άγιο Απόστολο Λουκά ό όποιος και τα συμπεριέλαβε στο Ευαγγέλιο του.
Δεν χωρεί καμιά αμφιβολία ότι παράλληλα με τα άγια «ρήματα» του Κύριου, ή Υπεραγία Θεοτόκος «διετήρει» και ότι άλλο σχετικό με την επίγεια ζωή του Κυρίου, και φυσικά, και τα Τίμια Δώρα.
Σύμφωνα με την ίστορικοθρησκευτική μας παράδοση, προ της Κοιμήσεως της ή Παναγία Μητέρα του Κυρίου τα παρέδωσε μαζί με τα Άγια Σπάργανα του Χριστού, την Τίμια Έσθήτα και την Αγία Ζώνη της στην Εκκλησία των Ιεροσολύμων οπού και παρέμειναν μέχρι το έτος 400 μ.Χ. περίπου.
Κατά το έτος τούτο ό αυτοκράτωρ Άρκάδιος τα μετέφερε στην Κωνσταντινούπολη προς αγιασμό του λάου και προστασία και προβολή της Βασιλευούσης. Εκεί παρέμειναν μέχρι και της αλώσεως της πόλεως από τους Φράγκους το έτος 1204 μ.Χ.
Στη συνέχεια μεταφέρθηκαν για λόγους ασφαλείας μαζί με αλλά ιερά κειμήλια στη Νίκαια της Βιθυνίας, προσωρινή πρωτεύουσα του Βυζαντίου, όπου καί παρέμειναν για εξήντα περίπου χρόνια. Με την υποχώρηση των Σταυροφόρων επί αυτοκράτορος Μιχαήλ Παλαιολόγου επεστράφησαν στην Κωνσταντινούπολη μέχρι της υποδουλώσεώς της στους Τούρκους το 1453 μ.Χ.
Μετά την Άλωση ή ευλαβέστατη Μάρω, χριστιανή σύζυγος του σουλτάνου Μουράτ Β’ (1421-1451) καί μητρυιά του Μωάμεθ Β’ του Πορθητού, τα μετέφερε αυτοπροσώπως στην Ιερά Μονή Αγίου Παύλου στο Αγιον Όρος. Ή Μονή αυτή της ήταν γνωστή καθόσον ό πατέρας της Γεώργιος Βράγκοβιτς, δεσπότης της Σερβίας, έκτισε το καθολικό της εις τιμήν του Αγίου Μεγαλομάρτυρας Γεωργίου του Τροπαιοφόρου.
Κατά την αγιορείτικη παράδοση, καθώς η Μάρω ανήρχετο από τον αρσανά (λιμάνι) στην Μονή, ή Κυρία Θεοτόκος την εμπόδισε με υπερφυσικό τρόπο να πλησίαση στη Μονή και έτσι να παραβίαση το άβατον του Αγίου Όρους.
Αυτή υπήκουσε και παρέδωσε ταπεινά τα Τίμια Δώρα στους ευλαβείς μοναχούς και πατέρες, οι όποιοι και έστησαν στο σημείο εκείνο της θεομητορικής παρουσίας ένα Σταυρό πού σώζεται μέχρι σήμερα και λέγεται «Σταυρός της Βασιλίσσης». Το σουλτανικό έγγραφο με τις σχετικές πληροφορίες παραδόσεως των Τιμίων Δώρων φυλάσσεται στο αρχείο της Μονής του Αγίου Παύλου.
Η αυθεντικότητα των Τιμίων Δώρων στηρίζεται κατά ένα μέρος στην προφορική παράδοση καί κατά το υπόλοιπο στην ιστορία. Εκείνο όμως πού ακράδαντα βεβαιώνει την αυθεντικότητα των Τιμίων Δώρων είναι ή άρρητη εύωδία πού ώρισμένα άπ’ αυτά αδιαλείπτως καί ώρισμένα κατά καιρούς αναδίδουν καί ή πλούσια ιαματική καί θαυματουργική χάρις πού μέχρι τις μέρες μας αναβλύζουν.
Ολοκληρώθηκε η δημόσια διαβούλευση για την Βίβλο Ψηφιακού Μετασχηματισμού 2020 – 2025 από το υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης. Πρόκειται για το εγχειρίδιο που περιγράφει τη στρατηγική της χώρας για τη μετάβαση στην Ψηφιακή Ελλάδα, σύμφωνα με τον νόμο για την Ψηφιακή Διακυβέρνηση και τις Ηλεκτρονικές Επικοινωνίες, μέσω του οποίου θεσπίστηκε.
Στο πλαίσιο αυτού του νομοσχεδίου στο πεδίο του Πολιτισμού εντάσσονται μεταξύ πολλών άλλων έργων δύο πολύ σημαντικές πρωτοβουλίες με μεσοπρόθεσμο χαρακτήρα που αφορούν στην Ορθόδοξη κληρονομιά της χώρας μας.
Το πρώτο έργο προβλέπει την Ψηφιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς της Εκκλησίας της Ελλάδος: Το έργο περιλαμβάνει την οπτικο-ακουστική αποτύπωση των κειμηλίων,την ταξινόμησή τους και την οργάνωση του σχετικού αρχείου.
Και το δεύτερο την Ψηφιοποίηση σημαντικών βυζαντινών αρχαιοτήτων της περιοχής του Αγίου Όρους: Το έργο περιλαμβάνει την οπτικο-ακουστική αποτύπωση των κειμηλίων αυτών, την ταξινόμηση τους, την οργάνωση του σχετικού αρχείου και την παρουσίαση τους στο διαδίκτυο.
Όπως αναφέρεται στο υπό διαβούλευση κείμενη, η Ελλάδα αποτελεί δημοφιλή προορισμό, για την ιστορία, τον πολιτισμό και την γεωγραφία της, κατέχοντας δεκάδες μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO, που την κατατάσσουν σε μια από τις πρώτες θέσεις στον κόσμο στον τομέα αυτό. Ωστόσο, παρά τις έως τώρα ψηφιακές πρωτοβουλίες, η χώρα υστερεί ακόμα στη δημιουργία ψηφιακών εφαρμογών για μνημεία, αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία της επικράτειας. Για αυτό το λόγο απαιτείται επιπρόσθετη προσπάθεια ούτως ώστε να αναδειχθεί η ελληνική πολιτιστική κληρονομιά και ταυτότητα μέσα από τη χρήση ψηφιακών τεχνολογιών, να διασυνδεθεί περαιτέρω ο πολιτισμός με την επιχειρηματικότητα μέσω της υλοποίησης στοχευμένων υπηρεσιών και εφαρμογών και παράλληλα να δημιουργηθούν οι κατάλληλες υποδομές και δεξιότητες για τη βιωσιμότητα του ψηφιακού πολιτισμού.
Τονίζεται επίσης, ότι οι τομείς του πολιτισμού και της δημιουργίας έχουν επίσης άμεσο αντίκτυπο σε τομείς όπως ο τουρισμός και είναι ενσωματωμένοι σε όλη την αξιακή αλυσίδα άλλων τομέων.
Για τον λόγο αυτό άμεσο αντίκτυπο στα ιερά μας προσκηνύματα αναμένεται να έχουν και οι δράσεις που αφορούν στον τομέα του τουρισμού.
Ψηφιοποιήσεις για τον ελληνικό τουρισμό, δημιουργία αποθετηρίου και σημασιολογική επισημείωση περιεχομένου
Σημαντικό ρόλο για την ανάδειξη και προώθηση του ελληνικού τουριστικού προϊόντος αποτελεί η δημιουργία ελκυστικών ψηφιακών εφαρμογών, ιστότοπων και ψηφιακών προωθητικών ενεργειών που παρέχουν ουσιαστικό και ποιοτικό περιεχόμενο. Βασικό συστατικό για την αποτελεσματικότητα των εργαλείων αυτών, αποτελεί η χρήση υψηλής ψηφιακής ποιότητας πρωτογενούς υλικού, όπως φωτογραφίες, τρισδιάστατες απεικονίσεις, επιστημονικές τεκμηριώσεις και περιγραφές σε συχνά ομιλούμενες γλώσσες.
Λόγω του πλήθους και της εξειδίκευσης των τουριστικών προϊόντων καθώς και των ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού (ήλιος-θάλασσα, γαστρονομικός, γενεαλογικός, θρησκευτικός, πολιτισμικός, ευεξίας, ιατρικός, ιαματικός, τρίτης ηλικίας, εκπαιδευτικός, συνεδριακός, αγροτουριστικός, φυσιοδιφικός, πεζοπορικός, ορεινός, χειμερινός, αθλητικός κ.ά.) είναι αναγκαία η παραγωγή περιεχομένου ανά θεματικές περιοχές
Δημιουργία συστήματος ψηφιοποίησης της εσωτερικής λειτουργίας των 14 Περιφερειακών Υπηρεσιών Τουρισμού
Το έργο περιλαμβάνει αφ’ ενός την εγκατάσταση υποσυστήματος διαχείρισης αλληλογραφίας με χρήση ηλεκτρονικής πλατφόρμας με σκοπό την ηλεκτρονική διαχείριση και διακίνηση των εγγράφων και αφετέρου την εγκατάσταση και χρήση της ψηφιακής πλατφόρμας χωροθέτησης και αδειοδότησης τουριστικών καταλυμάτων. Για την αποτελεσματική λειτουργία των υπηρεσιών απαιτείται αφ’ ετέρου η ψηφιοποίηση του αρχειακού υλικού των Περιφερειακών Υπηρεσιών Τουρισμού, ώστε να διευκολύνεται το ελεγκτικό έργο των υπηρεσιών. Το έργο θα συμβάλει επίσης στην αναβάθμιση της λειτουργίας και του ρόλου των Π.Υ.Τ. στη διαμόρφωση της παραγωγής και διάθεσης του τουριστικού προϊόντος, σε περιφερειακό επίπεδο. Η διασύνδεση των περιφερειακών υπηρεσιών με την κεντρική υπηρεσία, αποτελεί προϋπόθεση για την διασφάλιση της διαφάνειας στη διαχείριση και διακίνηση των εγγράφων. Όσον αφορά στην ψηφιοποίηση του υφιστάμενου αρχειακού υλικού, αυτή θα διευκολύνει τον επιτόπιο έλεγχο των τουριστικών επιχειρήσεων. Τα κλιμάκια ελέγχου θα αποκτήσουν πρόσβαση στον ηλεκτρονικό φάκελο της ελεγχόμενης επιχείρησης μέσω φορητής ταμπλέτας (tablet), στην οποία θα καταχωρίζονται και τα αποτελέσματα του ελέγχου.
Στη Βίβλο Ψηφιακού Μετασχηματισμού παρουσιάζονται οι στόχοι, οι κατευθυντήριες αρχές, οι στρατηγικοί άξονες παρέμβασης, ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός των συστημάτων, το μοντέλο διακυβέρνησης και ο μηχανισμός σχεδιασμού και υλοποίησης έργων που πρέπει να ακολουθηθούν.
Περιγράφονται, επίσης, αναλυτικά περισσότερα από 400 έργα τα οποία αποτελούν τις οριζόντιες και κάθετες παρεμβάσεις που υλοποιούν τον ψηφιακό μετασχηματισμό της ελληνικής κοινωνίας και οικονομίας για την περίοδο 2020 – 2025.
Τον συντονισμό της ομάδας που συνέταξε το κείμενο είχε ο υφυπουργός Ψηφιακής Διακυβέρνησης Γρηγόρης Ζαριφόπουλος, σε διαρκή συνεργασία με τον υπουργό Επικρατείας και Ψηφιακής Διακυβέρνησης, Κυριάκο Πιερρακάκη.
Το κείμενο της Βίβλου Ψηφιακού Μετασχηματισμού καθώς και πλήρη στοιχεία για κάθε τμήμα της είναι αναρτημένα στη σελίδα digitalstrategy.gov.gr.
Τρίτο βραβείο πήρε το βίντεο για τον Βυζαντινό Πύργο Νέας Φώκαιας «Ένας πύργος διηγείται την ιστορία του» (Εφορεία Χαλκιδικής και Αγίου Ορους) στον διεθνή διαγωνισμό Μuseum in Short στην κατηγορία κοινού, μετά από ψηφοφορία.
Στον διαγωνισμό διακρίθηκε, επίσης, το βίντεο ακόμη ενός ελληνικού μουσείου στην κατηγορία κοινού, μετά από ψηφοφορία: το βίντεο «Σέλευκος Α’, Νικάτωρ, Από την Ευρωπό στην Ελληνιστική Οικουμένη» (Εφορεία Αρχαιοτήτων Κιλκίς) έλαβε το δεύτερο βραβείο. Σε αυτήν την κατηγορία, πρώτο αναδείχθηκε το βίντεο «The World of Masks» από το National Museum of Armenian Ethnography.
Δείτε εδώ το βίντεο για τον Βυζαντινό Πύργο Νέας Φώκαιας «Ένας πύργος διηγείται την ιστορία του».
Με διπλή βράβευση τιμήθηκε η βιντεοπαραγωγή εκθέματος «Ο άνθρωπος πλάθει τον άνθρωπο» του Διαχρονικού Μουσείου Λάρισας, στον Διεθνή Διαγωνισμό Museums in Short για βίντεο Μουσείων. Ο διαγωνισμός διοργανώνεται από τη σύμπραξη των Museo dell Industria e del Lavoro (Brescia), European Museum Academy και Forum of Slavic Cultures.
Το βίντεο, διάρκειας 6.40′ δημιουργήθηκε για να υποστηρίξει το εποπτικό υλικό της τρέχουσας περιοδικής έκθεσης «Ειδώλιο. Ένας κόσμος σε μικρογραφία. Θεσσαλία και Μακεδονία» του Διαχρονικού Μουσείου Λάρισας σε συνδιοργάνωση με το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Η αρχαιολογική εποπτεία είναι του Γιώργου Τουφεξή, η σκηνοθεσία του Γιώτη Βράντσα και το σενάριο της Κατερίνας Μπόλματη.
Το χώμα και το νερό, ως υλικά ζωής και δημιουργίας στα χέρια του νεολιθικού ανθρώπου, αποτελούν τον πυρήνα της αφήγησης του ντοκιμαντέρ, γύρω από το πήλινο ομοίωμα σπιτιού με τα εννέα ειδώλια ανθρώπων, που προέρχεται από την Πλατιά Μαγούλα Ζάρκου και αποτελεί σπάνια αναπαράσταση ενός νεολιθικού νοικοκυριού για όλη τη Νεολιθική Ευρώπη. Αποτελεί κεντρικό έκθεμα στη μόνιμη έκθεση του Διαχρονικού Μουσείου Λάρισας. Αυτό το εξαιρετικό εύρημα αποκαλύφθηκε το 1983 στις ανασκαφές του οικισμού που βρίσκεται μεταξύ Λάρισας και Τρικάλων και χρονολογείται στη μετάβαση από τη Μέση στη Νεότερη Νεολιθική Περίοδο, πριν τα μέσα της 6ης χιλιετίας π.Χ.
Φέτος, η επιτροπή απένειμε ένα γενικό βραβείο, το οποίο έλαβε το βίντεο «Man creates Man» (αγγλικός τίτλος) και τρία ειδικά βραβεία, ένα στην κατηγορία της προώθησης, όπου βραβεύθηκε το Irish Emigration Museum του Δουβλίνου με το έργο «The Power of the Name», δεύτερο στην κατηγορία storytelling, με πρώτο του Διαχρονικού Μουσείου Λάρισας και τρίτο στην κατηγορία των εκθεμάτων, που βραβεύθηκε το Russian Railway Museum.
Η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, συνεχάρη την προϊσταμένη, Σταυρούλα Σδρόλια, και το προσωπικό της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λάρισας «για την ιδέα τους να δημιουργήσουν αυτό το μικρό ντοκιμαντέρ με αφορμή το πολύτιμο έκθεμα του μουσείου», όπως ανέφερε. «Αποδεικνύει τη γνώση και την αγάπη τους στο επιστημονικό τους αντικείμενο αλλά και τη γνώση στον τρόπο επικοινωνίας της αρχαίας τέχνης στο σύγχρονο κοινό. Είναι ο προσφορότερος τρόπος μύησης του σύγχρονου ανθρώπου στην καθημερινή ζωή των προϊστορικών κοινωνιών. Το συγκεκριμένο Μουσείο είναι ένα από τα ωραιότερα και σημαντικότερα περιφερειακά μουσεία της χώρας μας», πρόσθεσε η κ. Μενδώνη.
Βελτιώνεται η κατάσταση στο Άγιο Όρος αλλά δεν παύει να είναι σοβαρή.Οι μοναχοί που νοσηλεύονται στη Θεσσαλονίκη όλα δείχνουν ,πως έχουν ξεφύγει τον κίνδυνο.
Στον Άθω έξι μονές παραμένουν σε καραντίνα με καλά αποτελέσματα. Όμως σε καραντίνα έχουν τεθεί και πολλά κελιά και σκήτες καθώς έχουν καταγραφεί κάποια κρούσματα. Πλέον στο Όρος μπαίνουν μόνο όσοι έχουν άμεσες εργασίες και οι μοναχοί οι οποίοι ζουν στα μοναστήρια.Οι έλεγχοι είναι αυστηροί στην Ουρανούπολη , διαμονητήρια δεν εκδίδονται ενώ στις λειτουργίες που γίνονται στο καθολικό τηρούνται αυστηρά μέτρα προστασίας.
Οι απαγορεύσεις και τα μέτρα θα ισχύσουν έως τον νέο χρόνο οπότε και θα αξιολογηθεί η κατάσταση .
Την ίδια στιγμή σε όλα τα μοναστήρια της χώρας θα τηρηθούν αυστηρά μέτρα χωρίς καν την παρουσία πιστών με το όλο τελετουργικό των ημερών να γίνεται κεκλεισμένων των θυρών.
Μέσα στό κλῖμα τοῦ γενικευμένου φόβου, τό ὁποῖο προκάλεσε ἡ πανδημία τοῦ κορωνοϊοῦ, ἀμφισβητήθηκε ὁ παραδεδομένος τρόπος τῆς θείας Μεταλήψεως. Ἄνθρωποι πού δέν καταλαβαίνουν τί εἶναι ἡ Ἐκκλησία, ἀδιάφοροι ἤ ἐχθρικοί πρός τήν χριστιανική πίστι, ἔριξαν καί καλλιέργησαν στόν φοβισμένο κόσμο τήν ἰδέα ὅτι ἡ κοινή λαβίδα πρέπει νά καταργηθῇ, διότι μπορεῖ νά μεταδώσῃ ἀσθένειες καί νά θέσῃ σέ κίνδυνο τήν δημόσια ὑγεία. Ἔτσι, δυστυχῶς, ἐπηρεάσθηκαν καί κάποιοι πιστοί ἄνθρωποι. Διστάζουν πιά νά μεταλάβουν ἀπό τήν ἴδια λαβίδα. Νομίζουν ὅτι κινδυνεύουν. Ἄλλοι πάλι δέν ἐπιτρέπουν σέ μέλη τῆς οἰκογενείας τους νά μεταλάβουν, φοβούμενοι τήν μετάδοσι τοῦ ἰοῦ στό σπίτι τους.
Ἡ ἰδέα βρῆκε ὑποστήριξι καί ἀπό θεολόγους, οἱ ὁποῖοι ἔγραψαν ὅτι πρέπει νά συγκαταβοῦμε στήν ἀδυναμία τῶν φοβισμένων συνανθρώπων μας· ὅτι εἶναι φιλανθρωπία τό νά μή τούς βάλουμε σέ κίνδυνο· ὅτι δέν εἶναι ἀρχαία παράδοσις ἡ λαβίδα· ὅτι δέν προσβάλλουμε τό Μυστήριο μέ τούς ἐναλλακτικούς τρόπους μεταλήψεως· καί ὅτι, τέλος πάντων, ἦρθε ἡ ὥρα νά καταργηθῇ «αὐτός ὁ ἀπολίτιστος τρόπος τῆς Μεταλήψεως διά λαβίδος».
Εἶναι φανερό ὅτι ὁ κακομήχανος διάβολος ἔβαλε τήν Ἐκκλησία σέ νέα δοκιμασία. Ἔσπειρε πρῶτα στήν ψυχή μας τόν φόβο, τήν ὀλιγοπιστία καί τήν ἀμφιβολία, ὅτι δῆθεν κινδυνεύουμε ἀπό τήν θεία Μετάληψι, καί κατόπιν ἔβαλε ἀνθρώπους νά ἐξευγενίσουν τήν ὀλιγοπιστία μας καί νά τήν ὀνομάσουν ἄλλοτε συγκατάβασι καί ἄλλοτε ἀγάπη καί ἐνδιαφέρον γιά τούς συνανθρώπους μας. Ἔβαλε καί κάποιους ἄλλους νά ἀποδομήσουν τήν πίστι μας στό ὑπερφυές καί θεῖο Μυστήριο τῆς Θείας Κοινωνίας, νά πιστέψουμε δηλαδή ὅτι μπορεῖ νά γίνῃ μέσο διασπορᾶς ἀσθενειῶν. Μέ τέτοιους φόβους τοποθετήσαμε φίλαυτα τήν ὑγεία μας πάνω καί ἀπό τήν πρώτη ἐντολή τοῦ Θεοῦ, πού ὁρίζει νά ἀγαπᾶμε τόν Θεό «ἐξ ὅλης τῆς καρδίας καί ἐξ ὅλης τῆς ψυχῆς καί ἐξ ὅλης τῆς διανοίας καί ἐξ ὅλης τῆς ἰσχύος» μας[1]. Ἐπιθυμοῦμε νά Τόν μεταλαμβάνουμε ἀμφισβητώντας Τον!
Τίς σκέψεις πού ἀκολουθοῦν τίς προσφέρουμε στούς ἀδελφούς μας χριστιανούς πού ἀγαποῦν τόν Χριστό, πού θέλουν νά ζοῦν στήν Ἐκκλησία μέ γνήσιο καί αὐθεντικό τρόπο, πού ποθοῦν τήν ἐν Χριστῷ σωτηρία τους, ἀλλά φοβοῦνται καί διστάζουν νά μεταλάβουν μέ τήν παραδοσιακά γνωστή μας ἁγία λαβίδα.
α΄. Ὁ ἀθέλητος φόβος, ὅτι θά ἀρρωστήσουμε ἤ θά πεθάνουμε, εἶναι συγγνωστός, ἀφοῦ ἀκόμη δέν ἔχουμε ἀποκτήσει βιωματική «πεῖρα τῆς Ἀναστάσεως»[2]. Ἡ ἀσθένεια γεννᾶ ὑπαρξιακό φόβο θανάτου, ὁ ὁποῖος ὑπερβαίνεται μόνο μέ ἰδιαίτερη Χάρι ἀπό τόν Θεό. Ὅμως, ἄν ὡς ἀτελεῖς ἄνθρωποι φοβηθήκαμε, γιά τήν Ἐκκλησία ὡς Ἐκκλησία ὁ φόβος τοῦ θανάτου εἶναι ἀδικαιολόγητος. Ἡ Ἐκκλησία ἔχει τήν ἀναστάσιμη ἐμπειρία, ἡ ὁποία δέν ἔχει φόβο καί ὀλιγοπιστία («ἡ τελεία ἀγάπη ἔξω βάλλει τὸν φόβον»[3]). Αὐτήν τήν ἐμπειρία τήν ἐκφράζουν οἱ Ἅγιοι. Αὐτοί μᾶς λένε πῶς πρέπει νά μεταλαμβάνουμε, μᾶς ὑπενθυμίζουν ὅτι σέ καιρό λοιμικῆς ἐπιδημίας ἔκαναν λιτανεῖες, λειτουργοῦσαν καί ἐλειτουργοῦντο καί μετελάμβαναν χωρίς φοβίες γιά τήν Θεία Λειτουργία καί γιά τήν κοινή λαβίδα τῆς Μεταλήψεως. Ἔχοντας αὐτήν τήν παρακαταθήκη τῶν Ἁγίων μας, πρέπει μᾶλλον νά μετανοοῦμε γιά τήν ὀλιγοπιστία μας, παρά νά ζητοῦμε νά καταστήσουμε τόν φοβισμένο ἑαυτό μας καινό νομοθέτη στήν Ἐκκλησία.
β΄. Ὅπως διδάσκει ἡ Ἐκκλησία μας, μέ τήν Θεία Λειτουργία οἱ χριστιανοί προσφέρουμε στόν Θεό τήν Εὐχαριστία μας. Δηλαδή προσφέρουμε τόν ἑαυτό μας, τούς συνανθρώπους μας καί ὅλη τήν ζωή μας εὐχαριστιακά στόν Θεό, διότι ἀνήκουμε σέ Αὐτόν καί ὄχι στόν ἑαυτό μας[4]. Μεταλαμβάνουμε «μετά φόβου Θεοῦ, πίστεως καί ἀγάπης» εὐχαριστώντας τόν Χριστό πού πέθανε καί ἀναστήθηκε γιά μᾶς[5]. Σέ αὐτήν τήν εὐχαριστιακή πρᾶξι συμμετέχουμε καθαροί ἀπό κάθε πάθος, διότι λέμε: «Ἰδού βαδίζω πρός Θείαν Κοινωνίαν· Πλαστουργέ, μή φλέξῃς με τῇ μετουσίᾳ· πῦρ γάρ ὑπάρχεις τούς ἀναξίους φλέγον· ἀλλ’ οὖν κάθαρον ἐκ πάσης με κηλίδος»[6].
Τώρα, μέ τήν φοβία πού ἔσπειραν στόν νοῦ μας, κυριευμένοι ἀπό ὀλιγοπιστία ἀλλάζουμε νοοτροπία, διάθεσι καί στάσι. Ξεχνοῦμε ὅτι ἡ Μετάληψις προϋποθέτει εὐχαριστιακή διάθεσι καί ὅτι εἶναι Εὐχαριστία στόν Θεό. Δείχνουμε ὅτι ἀνήκουμε ὄχι εὐχαριστιακά στόν Θεό ἀλλά φίλαυτα στόν ἑαυτό μας. Συμπεριφερόμαστε ἐγωκεντρικά. Μεταλαμβάνοντας ἔτσι, μέ ὀλιγοπιστία, μέ τήν ἰδέα δηλαδή ὅτι ἐνδέχεται νά κολλήσουμε ἀσθένεια, ἀστοχοῦμε καί προφανῶς ἁμαρτάνουμε.
Τόν παλαιό καιρό ἡ Ἐκκλησία ὕψωνε δυνατή φωνή νά κλείσουν οἱ πόρτες τοῦ ναοῦ γιά τούς ἀμυήτους, γιά ἐκείνους πού δέν εἶχαν ἀκόμη βαπτισθῆ («τάς θύρας, τάς θύρας»). Ὅσοι ἐπίσης χριστιανοί εἶχαν ἁμαρτήσει βαρειά, στέκονταν στόν νάρθηκα τῆς Ἐκκλησίας «προσπίπτοντες» ἤ «προσκλαίοντες» γιά ἕνα, δύο, τρία ἤ καί περισσότερα χρόνια. Μετά ἀπό αὐτήν τήν προετοιμασία ἔμπαιναν στόν κυρίως ναό, ἔστεκαν «ἀκροώμενοι» τό κήρυγμα καί κάποιες εὐχές καί ἐπέστρεφαν στόν νάρθηκα μαζί μέ τούς κατηχουμένους. Μόνον ὅταν μετά ἀπό μία ὁλοκληρωμένη μετάνοια μποροῦσαν «μετά φόβου Θεοῦ, πίστεως καί ἀγάπης» νά σταθοῦν καθαροί μπροστά στόν Θυσιαζόμενο Ἀμνό, μόνον τότε ἀνταποκρίνονταν στήν προτροπή τοῦ λειτουργοῦ «προσέλθετε» στήν θεία Μετάληψι. Εἶναι μία ἀρχαία καλή πρακτική. Ἄς διερωτηθοῦμε καί ἐμεῖς σήμερα, μήπως θά ἔπρεπε νά παραμείνουμε στόν νοερό νάρθηκα τῆς Ἑκκλησίας «προσκλαίοντες» γιά τήν ὀλιγοπιστία μας, ἕως ὅτου ἐπανακτήσουμε φόβο Θεοῦ, πίστι καί ἀγάπη, δηλαδή μέχρις ὅτου παύσουμε νά ἀμφισβητοῦμε φίλαυτα τόν Νικητή τοῦ θανάτου. Ἄλλωστε, πρέπει νά κοινωνοῦμε ἀξίως. Ἡ ὀλιγοπιστία, ἡ ἀμφιβολία καί ἡ ἀμφισβήτησις δέν εἶναι καλές προϋποθέσεις. Ὁ ἀπόστολος Παῦλος μᾶς ἔχει προειδοποιήσει: «ὅς ἄν ἐσθίῃ τόν ἄρτον τοῦτον ἤ πίνῃ τὸ ποτήριον τοῦ Κυρίου ἀναξίως, ἔνοχος ἔσται τοῦ σώματος καί αἵματος τοῦ Κυρίου. Δοκιμαζέτω δέ ἄνθρωπος ἑαυτόν, καί οὕτως ἐκ τοῦ ἄρτου ἐσθιέτω καί ἐκ τοῦ ποτηρίου πινέτω»[7].
γ΄. Ἄν οἱ Ὀρθόδοξοι πιστέψουμε, δεχθοῦμε ἤ τυχόν συνηγορήσουμε ὅτι ἡ Θεία Κοινωνία μεταδίδει καί διασπείρει ἀσθένειες, ἄν δέν ἀντιλαμβανόμαστε (ἔστω, ἄν ὄχι διά μεθέξεως, τοὐλάχιστον διά πίστεως) ὅτι ὁ λειτουργός πού μεταδίδει καί ὁ πιστός πού μεταλαμβάνει τόν Ἄρτο καί τόν Οἶνο τῆς Εὐχαριστίας εἶναι μέσα στόν ὑπέρφωτο γνόφο τῆς Βασιλείας, προδίδουμε τόν λόγο τῆς χριστιανικῆς μας ὑπάρξεως. Ἡ Θεία Κοινωνία πρέπει νά εἶναι μετοχή στήν Βασιλεία τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος· διαφορετικά, στήν Λειτουργία παίζουμε θέατρο.
Ὅσοι πλησιάζουν στό Ἅγιο Ποτήριο μέ θεία ἀγάπη, ψελλίζοντας μέ αἴσθησι καρδίας «ἔθελξας πόθῳ με, Χριστέ, καί ἠλλοίωσας τῷ θείῳ σου ἔρωτι» καί «τοῦτο αὐτό ἐστι τό ἄχραντον Σῶμά σου καί τοῦτο αὐτό ἐστι τό τίμιον Αἷμά σου»[8], δέν θά συμφωνοῦσαν μέ τήν δική μας ὀλιγοπιστία. Δέν θά δέχονταν νά μεταλάβουν ἀπό ἄλλη λαβίδα, ἤ χωρίς λαβίδα, ἀπό φόβο καί μόνο.
δ΄. Δημοσιεύθηκε, ὅτι τήν περίοδο τῶν περιοριστικῶν μέτρων κάποιος χριστιανός ζήτησε νά μεταλάβῃ. Τοῦ τό ἀρνήθηκαν. Ἔφυγε ξαφνικά τήν ἄλλη μέρα ἀπό τήν παροῦσα ζωή μέ τό παράπονο. Καί ὄχι μόνο. Ἄς τό ὁμολογήσουμε. Ἀξίζει νά διερωτηθῇ κανείς: Μέ τέτοια ὀλιγόπιστη ποιμαντική πῶς θά σταθοῦμε μπροστά στό ἀδέκαστο Βῆμα; Τί θά ποῦμε στόν δικαιοκρίτη Κύριο γιά ὅλους ἐκείνους τούς ἀδελφούς μας πού εἶχαν ἀνάγκη νά μεταλάβουν (ἀρρώστους, πονεμένους, ἑτοιμοθανάτους κ.λπ.) καί ἔφυγαν ἀπό τήν ζωή χωρίς τό οὐράνιο Ἐφόδιο ἐξαιτίας τῆς ὀλιγοπιστίας μας;
ε΄. Ἀπό μή Ὀρθοδόξους δέν ἀπαιτοῦμε νά ἀποδεχθοῦν ὅτι ἡ Θεία Κοινωνία εἶναι ὑπερφυές Μυστήριο καί δέν μεταδίδει ἀσθένειες. Ἄλλωστε, ἡ χρῆσις λαβίδος δέν εἶναι στοιχεῖο τῆς πρακτικῆς τους καί γι’ αὐτό τήν φοβοῦνται· καί τήν μετάληψι ἀπό τό ἴδιο Ἅγιο Ποτήριο τήν ἔχουν καταργήσει ἐδῶ καί αἰῶνες. Ὅσοι Ὀρθόδοξοι ζοῦμε σέ ἕνα ἑτερόδοξο περιβάλλον, ὀφείλουμε νά λειτουργούμεθα σύμφωνα μέ τήν δική μας λειτουργική Παράδοσι, καί νά μή συρώμεθα στήν χοάνη τῆς ὁμογενοποιήσεως τῶν λειτουργικῶν τύπων. Ἡ ὁμογενοποίησις ὁδηγεῖ σέ συγκρητιστικές ἀτραπούς καί θεολογικά ὀλισθήματα. Θά μεταλαμβάνουμε χωρίς νά ὀλιγοπιστοῦμε στό Μυστήριο, χωρίς τήν ἰδέα ὅτι διά τοῦ Ποτηρίου ἤ διά τῆς λαβίδος μεταδίδονται ἀσθένειες. Καί ἄν ἐπισείωνται ποινές καί ἀσήκωτα πρόστιμα, θά θυμόμαστε τίς ἐποχές τῶν διωγμῶν. Ἡ Ἐκκλησία σέ περίοδο διωγμοῦ χρησιμοποιοῦσε ἀνενδυάστως ἐναλλακτικούς τρόπους Μεταλήψεως. Ἔστελνε στόν φυλακισμένο μάρτυρα τήν Θεία Κοινωνία μέ κάποιον ἐπιδέξιο τρόπο. Δέν δίσταζε νά ἐπινοῇ τρόπους, ὥστε τό «ἐφόδιον τῆς ἀθανασίας» νά φθάσῃ στόν φυλακισμένο ἀθλητή τῆς θείας ἀγάπης. Μέ τήν διαφορά ὅτι οὔτε ὁ φυλακισμένος μάρτυς οὔτε ὁ θαρραλέος μεταφορέας τῆς Θείας Κοινωνίας διακατέχονταν ἀπό φοβία καί ὀλιγοπιστία γιά τό Μυστήριο. Ἦσαν πλημμυρισμένοι ἀπό τόν φόβο τοῦ Θεοῦ, τήν πίστι καί τήν ἀγάπη. Μετελάμβαναν μέ πίστι, ὄχι μέ ὀλιγοπιστία!
στ΄. Ἄν τυχόν βρεθοῦμε σέ συνθῆκες διωγμοῦ, πολύ σωστά πρέπει νά βροῦμε διάφορα “τεχνάσματα”, μέ τά ὁποῖα θά μεταλαμβάνουν οἱ σύγχρονοι μάρτυρες. Ἄν ὅμως ἀλλάξουμε τόν τρόπο Μεταλήψεως ἀπό φόβο, ὀλιγοπιστία καί φιλαυτία, δέν θά μπορέσουμε νά κρύψουμε τήν εὐθύνη μας: «Ἑκουσίως γάρ ἁμαρτανόντων ἡμῶν μετά τό λαβεῖν τήν ἐπίγνωσιν τῆς ἀληθείας, οὐκέτι περί ἁμαρτιῶν ἀπολείπεται θυσία, φοβερά δέ τις ἐκδοχή κρίσεως καί πυρός ζῆλος ἐσθίειν μέλλοντος τούς ὑπεναντίους»[9]. Σέ νεοελληνική ἀπόδοσι: «Ἄν, ἀφοῦ γνωρίσαμε τήν ἀλήθεια, ἁμαρτάνουμε μέ τήν θέλησί μας, δέν ἀπομένει πλέον ἄλλη θυσία νά συγχωρηθοῦν οἱ ἁμαρτίες μας, ἀλλά μᾶς περιμένει φοβερή καταδίκη καί τό αἰώνιο πῦρ πού μέλλει νά κατακαίῃ ἐκείνους πού ἀντιστέκονται στόν Θεό».
Ὅταν ἡ ἴδια ἡ συνείδησίς μας θά μᾶς καταλογίσῃ ὅτι ἀπιστοῦμε στό Μυστήριο, δέν θά μᾶς καλύψῃ καμμία διδακτορική διατριβή περί τοῦ «πότε εἰσήχθη ἡ χρῆσις λαβίδος εἰς τήν Ἐκκλησίαν», οὔτε θά μᾶς δικαιώσῃ κάποια δῆθεν ποιμαντική μας εὐαισθησία γιά ἐκείνους πού θέλουν νά μεταλάβουν τόν Ζωοδότην ἀλλά Τόν φοβοῦνται, διότι τό ἀψευδές στόμα τοῦ Χριστοῦ εἶπε κάποτε τόν σκληρό ἀλλά ἀποφασιστικό λόγο: «Μή καί ὑμεῖς θέλετε ὑπάγειν;»[10]. Καί ὁ ἀπόστολος Παῦλος ἔγινε «τοῖς πᾶσι τά πάντα, ἵνα πάντως τινάς σώσῃ», ὄχι ὅμως ὡς ἄνομος ἀλλ’ «ὡς ἔννομος Χριστῷ»[11]. Ὄχι ὀλιγοπιστώντας ἤ ἀμφισβητώντας Ἐκεῖνον, χάριν τοῦ Ὁποίου ἔγινε τά πάντα τοῖς πᾶσι. Τά ρητορικά σχήματα νεωτεριστῶν θεολόγων, πού ἀναφέρονται στήν ἐπικινδυνότητα τοῦ «ἰοῦ τοῦ φονταμενταλισμοῦ» καί τῶν ἄλλων συναφῶν «λοιμογόνων ἰῶν τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ σώματος», θά φανοῦν ἀνίσχυρα, ὅταν ἡ συνείδησίς μας θά μᾶς καταλογίζῃ ὅτι ἁμαρτήσαμε. Γιατί ἄραγε δέν εἶναι «λοιμογόνος» ἡ ὀλιγοπιστία καί ἡ φοβία πού μᾶς ἔρχονται ἀπό ἕναν κόσμο πού ἀγνοεῖ, περιφρονεῖ ἤ καί ἐχθρεύεται τό Ὀρθόδοξο ἦθος καί βίωμα; Δέν εἶναι διδακτική ἡ ἱστορία πού διασώζει ὁ ἀρχιεπίσκοπος Ἀλεξανδρείας Διονύσιος (3ος αἰώνας) περί τῆς ἀφοβίας, τῆς πίστεως καί τῆς αὐτοθυσίας τῶν χριστιανῶν[12], οἱ ὁποῖοι ἐν καιρῷ φοβερῆς λοιμικῆς ἐπιδημίας συμπαραστέκονταν στούς ἀσθενεῖς καί κήδευαν τούς νεκρούς σχεδόν σίγουροι ὅτι θά ἀρρωστήσουν καί θά πεθάνουν καί οἱ ἴδιοι, τήν ἴδια στιγμή πού οἱ ἐθνικοί ἔφευγαν φοβισμένοι καί ἐγκατέλειπαν ἀβοήθητους καί ἄταφους τούς ἴδιους τούς συγγενεῖς τους; Ὅταν οἱ ἡρωϊκοί ἐκεῖνοι χριστιανοί τῆς Ἀλεξανδρείας ἀψηφοῦσαν τόν θάνατο γιά τήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ καί τοῦ θνήσκοντος συνανθρώπου, θά εἶχαν ἄραγε τήν ὀλιγοπιστία νά φοβοῦνται τήν θεία Μετάληψι ἀπό τό ἕνα Ἅγιο Ποτήριο (σήμερα τήν ἁγία λαβίδα) στόν ναό τους;
ζ΄. Ἡ ἐπιστροφή στήν «παλαιά τάξι τῆς μεταλήψεως» (ὅπως στήν Λειτουργία τοῦ ἁγίου Ἰακώβου) δέν εἶναι λύσις. Πρῶτον, διότι ἡ παλαιά τάξις δέν εἶναι ἄμοιρη ἀντικειμενικῶν δυσκολιῶν (μετάληψις βρεφῶν, ἡλικιωμένων, ἀσθενῶν), λόγῳ τῶν ὁποίων εἶχε σταδιακά ἐγκαταλειφθῆ. Δεύτερον, διότι ἐφ’ ὅσον ἡ μετάληψις τοῦ θείου Αἵματος προβλεπόταν καί ἀπαιτεῖ νά γίνεται ἀπό τό ἴδιο Ἅγιο Ποτήριο, δέν θά ἐπιτραπῇ ἀπό τούς ἀντιεκκλησιαστικά νομοθετοῦντες πολιτικούς ἄρχοντες. Καί τρίτον, διότι ἡ τυχόν «τροποποίησίς» της μέ χρῆσι πολλῶν λαβίδων, ὥστε νά ἀποφευχθῇ ἡ μετάληψις ἀπό τό ἴδιο Ἅγιο Ποτήριο, φανερώνει ὅτι φοβόμαστε καί ὀλιγοπιστοῦμε, καί ἑπομένως ὁδηγούμαστε στίς συνέπειες πού προαναφέρθηκαν. Ἕνας ἱερεύς, πού ἐπί πολλές δεκαετίες μεταλαμβάνει χιλιάδες πιστούς (ὑγιεῖς καί ἀσθενεῖς) καί ὁμολογουμένως χωρίς φόβο καταλύει τό Ἅγιο Ποτήριο, ὁπωσδήποτε δέν θά διστάσῃ καί σήμερα νά παροτρύνῃ τούς φοβισμένους χριστιανούς μας νά ἀποβάλουν τόν φόβο καί νά πλησιάσουν χωρίς ὀλιγοπιστία στό Ποτήριο τῆς Ζωῆς. Οἱ συνοδικές ἀποφάσεις τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καί τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, σύμφωνα μέ τίς ὁποῖες δέν ὑφίσταται λόγος νά ἀλλάξῃ ὁ τρόπος τῆς θείας Μεταλήψεως, εἶναι παρήγορες καί ἐνισχυτικές.
Ὅσοι φοβηθήκαμε, ἄς προσπέσουμε ἐν μετανοίᾳ σέ Ἐκεῖνον πού ἀπό ἐμᾶς ἀμφισβητήθηκε, ἄς ζητήσουμε τήν συγχώρησί Του γιά τήν ὀλιγοπιστία μας καί ἄς «ἀναστηλώσουμε» μέσα μας τήν ἀφοβία γιά τήν θεία Μετάληψι. Διότι, ὅσο φοβόμαστε τήν διασπορά ἀσθενειῶν μέ τήν χρῆσι τῆς λαβίδος, κατεβάζουμε τό Μυστήριο ἀπό τό θεῖο ὕψος του καί ἐνεργοῦμε ὡς εἰκονομάχοι. Ἡ «ἀναστήλωσις» αὐτή θά γίνῃ ἕνα ἀσφαλές κριτήριο πού θά διαχωρίζῃ τίς θεοφιλεῖς λύσεις ἀνάγκης ἐν καιρῷ διωγμοῦ ἀπό τίς ὀλιγόπιστες «λύσεις» ἐν καιρῷ εἰρήνης. Ἄς συνεχίσουμε νά μεταλαμβάνουμε ἀκριβῶς ὅπως μεταλαμβάναμε, καί μάλιστα στόν ναό, ἐφ’ ὅσον μᾶς τόν ἀφήνουν ἀνοικτό, ἀκόμη καί ἄν συμβῇ μαζί μέ ἐμᾶς νά μεταλαμβάνουν ἀπό τό ἴδιο Ἅγιο Ποτήριο καί ἀσθενεῖς ἀπό ὁποιαδήποτε ἀσθένεια. Ἄς μή ἐπιτρέψουμε στούς λογισμούς τῆς ὀλιγοπιστίας νά κατακυριεύσουν τόν νοῦ καί τήν καρδιά μας. Ὅταν ὁ Πέτρος κάποτε ὀλιγοπίστησε, ἄρχισε νά βυθίζεται καί ἄκουσε τόν Κύριο νά τοῦ λέγῃ: «Ὀλιγόπιστε, εἰς τί ἐδίστασας;»[13]. Ἄν κλείσουν τούς ναούς μας, θά βρεθοῦν τρόποι μεταλήψεως, χωρίς ἀπό ἐμᾶς τούς ἴδιους νά «κενωθῇ ὁ σταυρός τοῦ Χριστοῦ»[14] λόγῳ ἀπιστίας στό Μυστήριο τῆς ἄπειρης ἀγάπης τοῦ Θεοῦ, τήν μετάληψι τῆς θείας Εὐχαριστίας.
………………………………………………………………………………
[1] Πρβλ. Μάρκ. ιβ΄ 30.
[2] Βλ. Παρακλητική, ἦχος γ΄, Ὄρθρος Κυριακῆς, γ΄ στιχηρόν Αἴνων.
[3] Α΄ Ἰω. δ΄ 16-18.
[4] Α΄ Κορ. στ΄ 19.
[5] Β΄ Κορ. ε΄ 15.
[6] Μ. Ὡρολόγιον, Ἀκολουθία Θ. Μεταλήψεως.
[7] Α΄ Κορ. ια΄ 27-28.
[8] Μ. Ὡρολόγιον, Ἀκολουθία Θ. Μεταλήψεως.
[9] Ἑβρ. ι΄ 26-27.
[10] Ἰω. στ΄ 67.
[11] Πρβλ. Α΄ Κορ. θ΄ 21-22.
[12] Εὐσεβίου Καισαρείας, Ἐκκλησιαστική Ἱστορία Ζ-Ι, ΕΠΕ, Θεσ/νίκη 1978, τόμ. 3, κα΄ «Περί τῆς ἐπισκηψάσης νόσου», σελ. 54-60.
[13] Ματθ. ιδ΄ 31.
[14] Α΄ Κορ. α΄ 17.
Ο μοναχός Επιφάνιος, μια χαρισματική αγιορείτικη φυσιογνωμία, έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 64 ετών την περασμένη Παρασκευή προκαλώντας πανελλήνια θλίψη. Το ERTFLIX προχώρησε σε μια κίνηση που θα προκαλέσει ικανοποίηση στους τηλεθεατές του, καθώς πρόσθεσε στο περιεχόμενο του τις αγιορείτικες συνταγές του γέροντα Επιφανίου.
Ο γέροντας Επιφάνιος που έφυγε πριν από λίγες ημέρες από τη ζωή προκαλώντας πανελλήνια θλίψη, δεν ήταν ένας απλός αρχιμάγειρας. Αγάπησε τις απολαύσεις, πάντα όμως υπό τον έννοια της προσφοράς προς τον άνθρωπο. Για αυτό και έχαιρε μεγάλου σεβασμού.
Η δωρεάν ψηφιακή πλατφόρμα της ΕΡΤ, παρουσιάζει 12 μοναδικές συνταγές του γέροντα Επιφάνιου που γύρισε στο Άγιο Όρος σε έξι επεισόδια, ο διεθνώς διακεκριμένος σκηνοθέτης ντοκιμαντέρ, Χρόνης Πεχλιβανίδης.
Την πρωτότυπη μουσική της σειράς έχει γράψει ο εμπνευστής της πετυχημένης εκπομπής της ΕΡΤ «Μουσικό Κουτί», Νίκος Πορτοκάλογλου.
Το φιλόξενο κελί-κάθισμα Μυλοποτάμου του αρχιμάγειρα Αγιορείτη, μας προσφέρει πολλές και αξέχαστες εμπειρίες ανάτασης ψυχής και ταπεινής γαστριμαργικής απόλαυσης.
Το μαγείρεμα, άλλωστε αποτελεί διέξοδο στα καθημερινά μας προβλήματα και ο μοναχός γνώριζε καλά την τέχνη της καθοδήγησης, καθώς μαγείρευε απλά, νόστιμα, δημιουργικά και ευλογημένα.
Επεισόδιο 1: Ο γέροντας Επιφάνιος μαγειρεύει χταπόδι με τρεις πρωτότυπους τρόπους. Χταπόδι με λαδερά φασολάκια, αχνιστή χταποδόσουπα Σαρακοστής, και ζουμερό χταπόδι λεμονάτο. Για τέλος μια πολύ νόστιμη ταχινόσουπα.
Επεισόδιο 2: Ο γέροντας Επιφάνιος ετοιμάζει ένα πολύ πλούσιο και χορταστικό μενού. Φασόλια γίγαντες με πατροπαράδοτη Αγιορείτικη συνταγή, γεμιστές πιπεριές λαδερές και μια πεντανόστιμη σούπα με πράσα. Στη συνέχεια μαγειρεύει αγκινάρες με κουκιά, καροτόσουπα και έναν υπέροχο Αγιορείτικο χαλβά σιμιγδαλένιο.
Επεισόδιο 3: Το μενού στο Αγιορείτικο τραπέζι περιλαμβάνει κολοκυθόσουπα και κολοκυθοκεφτέδες. Επίσης, σπανακόρυζο και ολόφρεσκες σουπιές με σπανάκι.
Επεισόδιο 4: Ο γέροντας Επιφάνιος μαγειρεύει ριγανοκεφτέδες και γλυκιά ρυζόπιτα. Στην κατσαρόλα και ένας φρέσκος ροφός που συνοδεύεται από αγκινάρες. Κλείνουμε με μια επική ψαρόσουπα αυγολέμονο.
Επεισόδιο 5: Ο γέροντας Επιφάνιος μαγειρεύει, σαλάτα –μανιτάρια, γαύρο τηγανιτό & χταποδοκεφτέδες. Επίσης ψάρια τηγανιτά τα οποία συνοδεύει με παντζάρια, σκορδαλιά και μελιτζάνες φούρνου
Επεισόδιο 6: Στην κουζίνα του μοναστηριού ο γέροντας Επιφάνιος μαγειρεύει γαύρο στον φούρνο με ντομάτα. Για τη συνέχεια μας καθοδηγεί σε μια πρωτότυπη συνταγή για βακαλάο παστό με κολοκυθάκια & φασόλια μαυρομάτικα.
Ο Μοναχός Κοσμάς, κατά κόσμον Ανδρέας Παπαπέτρου, γεννήθηκε στην στο Γκρίμποβο στις 10 Μαρτίου 1952. Οι γονείς του, Γεώργιος και Δήμητρα, ήταν άνθρωποι απλοί με βαθιά πίστη στον Θεό. Ο νεαρός Ανδρέας διακρινόταν από μικρός για την έφεση στα γράμματα. Τελείωσε αριστούχος στην πατρίδα του το Δημοτικό και το Γυμνάσιο. Εισήλθε στην Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών και πήρε το πτυχίο του με άριστα συνεχίζοντας με μεταπτυχιακές σπουδές στην Ρώμη.
Ήδη από την νεότητά του διακρινόταν για το ευρύ και ανήσυχο πνεύμα του, το οποίο δεν μπορούσε να ικανοποιηθεί από μία ζωή συμβατική και «συνηθισμένη». Έψαχνε για το απόλυτο, για πληρότητα ζωής και ελευθερίας. Διαβάζοντας τους βίους των Αγίων και γνωρίζοντας ενάρετους μοναχούς, πόθησε να ακολουθήσει την ζωή τους, μία ζωή κοντά στον Θεό, απερίσπαστη, ασκητική, με προσευχή και εγκράτεια.
Έτσι, εγκαταλείποντας την ματαιότητα του κόσμου, πήρε την μεγάλη απόφαση και το 1984 , σε ηλικία 32 ετών, πήγε στο Άγιο Όρος, στην Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας, όπου μετά από ενάμιση χρόνο, στις 17 Ιανουαρίου 1986 έγινε μοναχός παίρνοντας το μοναχικό όνομα Κοσμάς. Η επιλογή του ονόματος δεν ήταν τυχαία. Προστάτη του Άγιο θεωρούσε τον αγιορείτη Άγιο Κοσμά τον Αιτωλό, ο οποίος μέσα σε πολύ δύσκολες συνθήκες, κατά τα μέσα του 18ου αιώνα μπόρεσε, ξεκινώντας από το Άγιο Όρος να μεταλαμπαδεύσει την φλόγα της ορθοδόξου πίστεως και της αγάπης προς τον Θεό, προς τα περισσότερα μέρη της τουρκοκρατούμενης τότε Ελλάδας. Χάρις στο ιεραποστολικό έργο του αγιορείτου νέου ιερομάρτυρος Κοσμά του Αιτωλού, ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού παρέμεινε χριστιανικό και ορθόδοξο.
Μέσα στην Μονή της Μεγίστης Λαύρας παρέμεινε ο π. Κοσμάς ως μοναχός ενάμιση χρόνο. Φλεγόμενος από τον πόθο της ησυχίας, και αφού ασκήθηκε άλλο ενάμιση χρόνο στην έρημο του Αγίου Όρους, εγκαταστάθηκε το 1989 στην Καλύβη του Αγίου Βασιλείου-Οσίου Θεοφίλου Μυροβλύτου στην ερημική περιοχή της Καψάλας , στα όρια της Μονής Παντοκράτορος μέσα σε αυστηρή άσκηση και κακοπάθεια. Είχε ιδιαίτερο σύνδεσμο με τον γνωστό αγιορείτη ενάρετο Γέροντα Παΐσιο. Όταν ο π. Κοσμάς είχε συναντήσει τον π. Παΐσιο, τότε αυτός, δίχως να τον γνωρίζει, τον κοίταξε και του είπε: «Τι ωραίος τόπος που είναι η Καλαβρία π. Κοσμά!». Ο π. Κοσμάς απόρησε, και από τότε άρχισε με πιο πολύ ζήλο να ενδιαφέρεται και να μελετά. Καρπός των μελετών του υπήρξε η έκδοση του πρωτοτύπου κειμένου με νεοελληνική μετάφραση του Βίου του Οσίου Λουκά του Γραμματικού το 1992 καθώς και του πρωτοτύπου κειμένου του Βίου του Οσίου Ηλία του Νέου (του Σικελιώτου), με εισαγωγή και μετάφραση στα νέα ελληνικά και παράλληλη μετάφραση στα ιταλικά από τον Stefano dell’ Isola, το 1993 .
Με ενέργειες του π. Κοσμά τελέσθηκε στις 2.5.1993 Θεία Λειτουργία στον παλαιό μικρό ναό του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου στον Ιέρακα της Καλαβρίας που ήταν κλειστός για αιώνες. Παρόντος του ιδίου, ο Καλαβρός φιλόλογος Domenico Minuto ανέγνωσε στα ιταλικά λόγο του π. Κοσμά που άρχιζε ως εξής: «Ήρθαμε εδώ από την απέναντι στεριά ακολουθώντας τους ίδιους δρόμους που έκαναν οι εικόνες της Παναγίας, μία από τις οποίες, η Οδηγήτρια (Madona d’ Istria) του Ιέρακος, έφθασε εδώ κάτω στο γιαλό. Τις ίδιες διαδρομές έκαναν και οι Άγιοι της Καλαβρίας, που πήγαιναν όπου τους οδηγούσε το Πνεύμα του Θεού. Άλλωστε αυτή η θάλασσα περισσότερο μας ενώνει, παρά μας χωρίζει»
Αυτό το ίδιο Πνεύμα του Θεού οδήγησε τον π. Κοσμά, μετά από μία σύντομη παραμονή στην έρημο του Αγίου Όρους, να μεταβεί τον επόμενο χρόνο, Φθινόπωρο του 1994, στην Καλαβρία όπου παρέμεινε για 11 συνεχόμενα χρόνια μέχρι το τέλος του 2005. Έχοντας την ευλογία του πνευματικού του, εγκαταστάθηκε στα ερείπια του μοναστηριού του Αγίου Ιωάννου του Θεριστού στο Μπιβόντζι. Αναστήλωσε τον ερειπωμένο ναό με πολλούς κόπους, ζώντας σε συνθήκες ιδιαίτερα δύσκολες. Αναφέρει σε ένα σχετικό κείμενο: «Μόλις πρωτοήρθα να μείνω μέσα στα ερείπια του Μοναστηριού γοητεύθηκα από την ερημιά… επιθυμούσα ν᾿ ακουστούν ξανά οι ψαλμωδίες μας, η ελληνική λαλιά…» . Έγραφε εξομολογητικά: «Θυμούμαι νοσταλγικά τα πρώτα χρόνια στο μοναστήρι, όταν η εκκλησία ήταν ξεσκέπαστη, όπου φώλιαζε ο γκιώνης. Χωρίς νερό, χωρίς ηλεκτρικό. Όμως η χάρη του αγίου ήταν εμφανής… Προτίμησα το ρόλο του καντηλανάφτη κι όχι του ιεραποστόλου. Εδώ έζησαν πολλοί άγιοι…» .
Για την επιστροφή της Ορθοδοξίας στην Ιταλία αναφέρει επιγραμματικά ο π. Κοσμάς: «Τρεις είναι οι παράγοντες που επέτρεψαν και προκάλεσαν την επιστροφή της Ορθοδοξίας. Ο πρώτος ήταν η έντονη επιθυμία μερικών πεφωτισμένων, οι οποίοι ανέπτυξαν σχέσεις με την Ελλάδα και ιδιαίτερα με το Άγιον Όρος. Ο δεύτερος είναι η Ενωμένη Ευρώπη, η οποία επιτρέπει άνετη και απρόσκοπτη κίνηση μεταξύ των πολιτών των κρατών-μελών της… Ο τρίτος παράγοντας είναι η αποϊεροποίηση του Δυτικού κόσμου, ο οποίος εναγωνίως αναζητά το ιερό… Η παρουσία μας σ᾿ έναν τόπο που είχε τραφεί με φιλοκαλικά κείμενα κατά το παρελθόν είναι ευπρόσδεκτη και προκαλεί ποικίλες συζητήσεις, καλές περιέργειες και ενδιαφέρουσες αναζητήσεις» .
Για το έργο του π. Κοσμά στην Ιταλία υπάρχουν σίγουρα πολλοί άνθρωποι με πλούσιες προσωπικές εμπειρίες που θα είχαν πολλά να πουν για τον ταπεινό μοναχό, τον διακονητή των Αγίων, για την ανιδιοτελή και γεμάτη αγάπη προσφορά του σε όλους αδιακρίτως.
Μερικούς μήνες μετά την άδικη και οδυνηρή απομάκρυνση του π. Κοσμά από την Ιταλία, επανήλθε στην Καψάλα το καλοκαίρι του 2006 και συγκεκριμένα στην Καλύβη των Εισοδίων της Θεοτόκου. Στο ιστορικό αυτό εξάρτημα της Ιεράς Μονής Παντοκράτορος έζησαν κατά το παρελθόν σπουδαίες προσωπικότητες όπως ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, ο άγιος Μακάριος Κορίνθου και ο άγιος Νήφων ο Χίος. Στην ταπεινή αυτή Καλύβη, της οποίας ήτο Γέρων , άφησε την τελευταία του πνοή στις 12 Δεκεμβρίου 2010 (Ν.Η.).
Μέχρι τέλους, ο πόθος και η αγάπη του για τους αδελφούς του στην Ιταλία έφλεγε την καρδιά του. Πρόσφατα ο Παναγιώτατος Οικουμενικός Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος του εμπιστεύθηκε και πάλι την υπόθεση του Αγίου Ιωάννου του Θεριστού, η οποία για τον π. Κοσμά ήταν το έργο της ζωής του. Τούτο απετέλεσε μια ηθική δικαίωση γι᾿ αυτόν, αν και δεν πρόλαβε να δει την πλήρη αποκατάστασή του.
Σε ένα από τα τελευταία του κείμενα τολμά να αναφέρει εξομολογητικά αλλά και προφητικά: «Όλες οι ομορφιές του κόσμου τούτου μου άφησαν ένα κατακάθι πίκρας και μαρασμού… Πέρα από ένα ξεφάντωμα, πέρα από μια αισθητική απόλαυση, πέρα από μια ύψιστη σαρκική ηδονή, ο Θεός μας περιμένει πάντα στην άλλη όχθη όταν αποκαμωμένοι από το ανικανοποίητο νιώθουμε την παγερή μοναξιά μας… Πάντα ανοίγει ένα παράθυρο σκοτεινό αλλά αληθινό και μας δείχνει αν θέλουμε να δούμε τα πράγματα διαφορετικά. Μη φοβηθείς τέτοια παράθυρα ούτε να σβήσης από τη μνήμη σου έναν αιφνίδιο θάνατο ενός συμπολίτη σου, γιατί θα χάσης ένα πολύτιμο οπτικό πεδίο. Οι ατυχίες είναι κοντά, έτοιμες να ανοίξουν ρήγμα στην τσιμεντένια αυτοπεποίθησή μας. Μέσα απ’ αυτά τα «απαίσια» ρήγματα φθάνει ο Θεός, που σέβεται κι αγαπά την μοναξιά μας. Τίποτε ισχυρότερο από την απελπισία» . Και σε ένα άλλο κείμενό του επίσης αναφέρει: «Αναλογίζομαι το έργο του Κυρίλλου και του Μεθοδίου, το οποίο εξωτερικά απέτυχε αλλά είχε μακροχρόνιες επιπτώσεις. Αναλογίζομαι τις ταπεινώσεις και τους διωγμούς που υπέστησαν».
Πράγματι, ο συμπολίτης και συμμοναστής μας π. Κοσμάς δεν θα πρέπει να σβήσει από την μνήμη μας. Ο αιφνίδιος θάνατός του μας ανοίγει ένα πολύτιμο οπτικό πεδίο. Το έργο του, πιστεύουμε, θα έχει μακροχρόνιες επιπτώσεις. Άναψε το κεράκι του αγιορειτικού μοναχισμού και της ορθοδόξου παραδόσεως μετά από πολλούς αιώνες στην Ιταλία, και τώρα, ελεύθερος στον ουρανό, απαλλαγμένος από κάθε πόνο, λύπη και στεναγμό, συνεχίζει την αποστολή του: να εύχεται για τους αδελφούς του που τόσο αγάπησε.
Αιωνία η μνήμη του δούλου του Θεού Κοσμά μοναχού!
Να έχουμε την ευχή του!
π.Θεόφιλος Παντοκρατορινός
Αφιερώνεται στη μνήμη του κοιμηθέντος πρό ολίγων ημερών γέροντα Επιφάνιου
Άρθρο του Δημοσθένη Ματάλα*
(Σημείωμα συγγραφέως: Το κείμενο που ακολουθεί και έχει γραφτεί πριν δέκα πέντε χρόνια στην πρώτη επίσκεψή μου στο Άγιο Όρος, αφιερώνεται στη μνήμη του κοιμηθέντος πρό ολίγων ημερών γέροντα Επιφάνιου, Αγιορείτη μοναχού επιφανούς όχι μόνον κατ’ όνομα αλλά και κατά τα έργα και τας ημέρας της «μοναστικής βιοτής του» στο περιβόλι της Παναγιάς.).
Ακουμπισμένος στο παραπέτο της πλώρης, αντίκρισα στο βάθος του ορίζοντα τον πράσινο όγκο του ιερού βουνού, βουτηγμένον μέσα στο αιγαιοπελαγίτικο ατλάζι. Ότι και νά είχα ακούσει, όσα και να είχα διαβάσει, ωχριούσαν μπροστά στο θέαμα πού ξετυλιγόταν μπροστά στα μάτια μου. Μόνον χέρι θεϊκό θα μπορούσε να σμιλέψει τούτο τόν επιβλητικό ορεινό όγκο, πού βυθισμένος μέσα στό βαθυγάλανο θαλασσινό τοπίο, ατενίζει περήφανα τον ελληνικό ορίζοντα και πέρα απ’αυτόν…
Σιγά-σιγά, όσο πλησιάζαμε, το βουνό άρχισε να σχηματοποιείται, να παίρνει μορφή. Καταπράσινες δασωμένες πλαγιές, πού καταλήγουν σε απόκρημνες ακτές. Πού και πού κάποια αμμουδερή παραλία, έσπαγε την βραχώδη μονοτονία. Και ξαφνικά μπροστά σε μάτια έκπληκτα, παρουσιάστηκε η πρώτη επιβλητική φιγούρα μοναστηριού. Η Μονή Δοχειαρίου. Παραπλέοντας τις δυτικές ακτές της Αθωνικής χερσονήσου από την Ουρανούπολη μέχρι την Δάφνη, δεν χορταίνεις το πρωτόγνωρο και συνάμα συγκλονιστικό θέαμα. Οι Μονές Ξενοφώντος, Αγίου Παντελεήμονος και Ξηροποτάμου έκαναν τώρα την εμφανισή τους. Τεράστια μοναστηριακά συγκροτήματα φτιαγμένα πρίν από 10 αιώνες από ανθρώπινα χέρια, με ολοφάνερη όμως την θεϊκή καθοδήγηση. Πώς αλλιώς θα ήταν δυνατόν να σηκωθούν τούτα τά μεγαθήρια πάνω στα απόκρημνους βράχους εκείνες τις δύσκολες εποχές, χωρίς Θεία έμπνευση και βοήθεια; Αναμεσά τους οι αρσανάδες. Μικρά λιμανάκια-χώροι υποδοχής, φτιαγμένοι πάνω στην θάλασσα. Εκεί ξεμπάρκαραν μοναχοί, προσκυνητές και εφόδια πού είχαν προορισμό τις άλλες Μονές πού βρίσκονταν στην αποσκιαδερή πλευρά και το εσωτερικό του Όρους.
Η Δάφνη, δεν σε προετοιμάζει γι’ αυτό πού έχεις να αντικρίσεις, διασχίζοντας από την μια άκρη στην άλλη το περιβόλι της Παναγιάς. Πατώντας το πόδι σου για πρώτη φορά στο επίνειο της μοναστικής Πολιτείας, αισθάνεσαι ένα πρωτόγνωρο συναίσθημα να σε κατακλύζει. Είναι άραγε το δέος από την προσμονή του χιλιοακουσμένου κι’ όμως άγνωστου σε εσένα τρόπου ζωής στον Άθωνα, ή μην είναι ο φόβος μιάς αμεσότερης και πιο ειλικρινούς επικοινωνίας σου με το Θείο; Εκείνη την πρώτη στιγμή πάντως, δεν είσαι σέ θέση να ξεδιαλύνεις τούτο το πιεστικό συναίσθημα πού σε έχει πλημμυρίσει. Η διαδρομή από την Δάφνη μέχρι τις Καρυές, εκπληκτικής φυσικής ομορφιάς. Ο χωμάτινος φιδωτός δρόμος στην αρχή ανηφορίζει μέσα σε βαθύσκιο δάσος από καστανιές, ιτιές και ελάτια και ξαφνικά μπροστά σου απλώνεται η προσηλιακή πλευρά του Όρους. Πέρα στον ορίζοντα ο λαμπρός ήλιος του Οκτωβρίου, καθρεφτίζεται στα καταγάλανα νερά του Αρχιπελάγους κι’ ο δρόμος αρχίζει να γίνεται κατηφορικός. Σε λίγο ένας τεράστιος τρούλος αχνοφαίνεται μέσα από το απέραντο πράσινο. Ο Αγιος Ανδρέας των Καρυών, μας εξηγεί ο οδηγός του μικρού φορτηγού πού προθυμοποιήθηκε να μας μεταφέρει. Η πρωτεύουσα της Αθωνικής Πολιτεία είναι πιά μπροστά μας. Η περιήγηση είναι ενδιαφέρουσα αλλά και σύντομη, αφού όλοι μας αδημονούμε να επισκεφθούμε τά οργανωμένα Μοναστήρια. Ο Άγιος Ανδρέας, η Αθωνιάδα Σχολή, το κτίριο της Ιεράς Επιστασίας και τά άλλα αξιοθέατα των Καρυών, μας παίρνει περίπου δυό ώρες για να τά γυρίσουμε.
Αμέσως μετά αρχίζει η κατάβαση στην ανατολική πλευρά της χερσονήσου. Ύστερα από μερικά λεπτά στο βάθος αρχίζει νά διαγράφεται η επιβλητική εικόνα της Μονής των Ιβήρων. Απολαύσαμε το πρώτο μας αγιορείτικο ηλιοβασίλεμα, καθισμένοι στο χαγιάτι του κελιού του Ευσταθίου, στον Μυλοπόταμο μιας μικρής σε έκταση αλλά τεράστιας σε μνήμες, γωνιά της Αγιορείτικης Επικράτειας που εποπτεύεται από τον γέροντα Επιφάνιο συνεπικουρούμενον από τον έτερο Καπαδόκη, τον Ιωακείμ. Θωρώντας μέσα από τον καταγάλανο ουρανό, την συνεφόσκεπη κορυφή του επιβλητικού Άθωνα και ακούγοντας τον Επιφάνιο να αναφέρεται με τρόπο συγκλονιστικό στο Θεϊκό τοπίο και την επίδραση του στον άνθρωπο, ένοιωσα μικρός, άπραγος και αδύναμος.
Το άλλο πρωί άρχισε η περιήγηση και το προσκύνημα στις Μονές. Στην Ιβήρων, την Σταυρονικήτα, την Παντοκράτορος και το Βατοπέδι, αλλά και στην Καρακάλλου και τήν Φιλοθέου αντικρίσαμε πολύτιμα του γένους κειμήλια, ασπασθήκαμε ιερές εικόνες, προσκυνήσαμε άγια λείψανα, θαυμάσαμε εκκλησιές εκπληκτικής ομορφιάς και κτίρια μεγαλόπρεπα. Αισθανθήκαμε αγαλλίαση και συγκίνηση να μας κατακλύζει. Μά όλα τούτα δεν ήταν τίποτα μπροστά στο συναίσθημα πού σού δημιουργούσε η παρακολούθηση της νυκτερινής Θείας Λειτουργίας στις Μονές. Ξυπνώντας από το ήχο του σήμαντρου στις 2 1/2 τά ξημερώματα, με βαριά ακόμη τά βλέφαρα από τον ύπνο, έριχνες λίγο νερό στο πρόσωπο σου και κατέβαινες στον Ναό. Και εκεί πιά βρισκόσουν σ’ έναν άλλο, τελείως διαφορετικό κόσμο. Σ’ έναν κόσμο πρωτόγνωρο. Οι σιγανές ψαλμωδίες των Μοναχών, και το ελάχιστα φωτισμένο απ’τά καντήλια εσωτερικό του Ναού, δημιουργούσαν μια φορτισμένη συναισθηματικά ατμόσφαιρα μέσα στήν οποία δεν είχε θέση ο φόβος γιά την καθημερινότητα και η αγωνία γιά το μέλλον. Ούτε καν η κόπωση απ’ την αγρύπνια. Τούτη η ατμόσφαιρα σε παρέπεμπε σε άλλες εποχές μακρινές και σε καιρούς ξεχασμένους. Ή σκέψη σου στρεφόταν πίσω στο παρελθόν του Τόπου μας. Οι θύμησες σού σφίγγανε την καρδιά. Απωθώντας έστω και για λίγο πάσα βιοτική μέριμνα, ένοιωθες απελευθερωμένος από μικρότητες. Δυνατός. Ακμαίος. Περήφανος. Αισθανόσουν και εκείνη την στιγμή ήσουν, ένας άλλος άνθρωπος. Προσπαθώντας μέσα στο μισοσκόταδο να διακρίνω τις φυσιογνωμίες των μοναχών, πού κάθε τόσο, με βήμα ταχύ περνούσαν μπροστά μου καί ασπάζονταν τις εικόνες, μού φάνηκε ότι ένας είχε τά χαρακτηριστικά του Παπαφλέσσα και ένας άλλος του Κολοκοτρώνη. Κάποιος τρίτος μού θύμισε τον Αθανάσιο Διάκο, έτσι όπως τον είχε πλάσει πρίν πολλά-πολλά χρόνια η παιδική μου φαντασία. Κι’ όταν την τελευταία βραδιά, στην Μονή Καρακάλλου ο ιερέας με βαθιά κοντράλτα φωνή μάς κάλεσε να προσέλθουμε… μετά φόβου Θεού, πίστεως και αγάπης, αυτός πού πρώτος πλησίασε με βήμα αργό αλλά σταθερό, την Ωραία Πύλη δεν ήταν ο Ηγούμενος της Μονής. Μέσα στο μισοσκόταδο μού φάνηκε πώς ήταν ο Αυτοκράτορας σε εκείνη την ανεπανάληπτα δραματική τελευταία λειτουργία στήν Αγιά Σοφιά, όταν μετάλαβε για τελευταία φορά των αχράντων μυστηρίων, ζητώντας από όλους συγχώρεση. Ήταν ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος. Εμένα τουλάχιστον …έτσι μού φάνηκε.
Την άλλη μέρα στο γυρισμό κάθισα στην πρύμνη της βάρκας. Κάθε τόσο ασυναίσθητα έριχνα μια ματιά προς τά πίσω. Σιγά-σιγά η Αθωνική χερσόνησος όλο και απομακρυνόταν όλο και σμίκραινε. Όλο και χανόταν στο βάθος του ορίζοντα. Τά μοναστήρια όμως ήσαν πάντα εκεί. Άλλα κρεμασμένα στους βράχους της ακτής κι’ άλλα σκαρφαλωμένα στις καταπράσινες πλαγιές τού Όρους. Όλα τους όμως με το… «βλέμμα στραμμένο» στο καταγάλανο Αιγαίο. Διαχρονικοί βιγλάτορες και παντοτινοί βαρδιάνοι της Ελληνικής Ορθοδοξίας.
* Ο Δημοσθένης Α. Ματάλας είναι Δικηγόρος, πρώην Δήμαρχος Σπαρτιατών
Το χριστόψωμο είναι το ψωμί που φτιάχνουν οι πιστοί με ιδιαίτερη φροντίδα και υπομονή, τις παραμονές των Χριστουγέννων. Είναι το ψωμί για το γιορτινό χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Και θεωρείται ευλογημένο, αφού αυτό θα στηρίξει τη ζωή του νοικοκύρη και της οικογένειάς του.
Υλικά:
-500 γρ. αλεύρι κίτρινο
-250 γρ. αλεύρι άσπρο
-1 φακελάκι ξηρή μαγιά
-1 κοφτή κουταλιά της σούπας αλάτι
-½ φλυτζάνι ελαιόλαδο
-1 φλυτζάνι σταφίδα μαύρη
-½ φλυτζάνι αμυγδαλόψιχα
-1 φλυτζάνι καρυδόψιχα
-1 κουταλάκι κανέλα
-1 κουταλάκι γαρύφαλλο
-½ κουταλάκι κάρδαμο
-Σουσάμι
Εκτέλεση:
Μέσα σε λεκάνη για ζύμωμα, κοσκινίζουμε τα αλεύρια και προσθέτουμε το αλάτι, τη μαγιά, την κανέλα, τα γαρύφαλλα και το κάρδαμο. Με χλιαρό νερό, ζυμώνουμε καλά και στο τέλος κρατάμε στην άκρη ένα μεγάλο κομμάτι ζύμης σαν γροθιά. Μέσα στην υπόλοιπη ζύμη, προσθέτουμε το λάδι, τις σταφίδες, τα καρύδια και τα αμύγδαλα που έχουμε κόψει με το μαχαίρι. Όταν τελειώσει το ζύμωμα, πλάθουμε το ψωμί σε στρογγυλό καρβέλι και το βάζουμε σε στρογγυλό ταψί. Παίρνουμε το ζυμάρι που φυλάξαμε και με αυτό πλάθουμε δύο κορδόνια, με τα οποία φτιάχνουμε έναν ισοσκελή μεγάλο σταυρό στην επιφάνεια του καρβελιού. Αλείφουμε το ψωμί με χλιαρό νερό και πασπαλίζουμε με μπόλικο σουσάμι. Στη συνέχεια, σκεπάζουμε το καρβέλι και το βάζουμε σε μια ζεστή γωνιά για να ανέβει. Όταν είναι έτοιμο το βάζουμε να ψηθεί, σε προθερμασμένο φούρνο στους 175 βαθμούς για μία ώρα περίπου.
Με απόφαση του Αναπληρωτή Διοικητή του Αγίου Όρους παρατείνεται μέχρι 10 Ιανουαρίου 2020 η αναστολή όλων των προσκυνηματικών επισκέψεων και επιβάλλεται η διενέργεια προληπτικών ελέγχων στα λιμάνια εισόδου του Αγίου Όρους σε οποιονδήποτε επιθυμεί να εισέλθει στον Ιερό Τόπο, αναφέρει σε ανακοίνωσή του το υπουργείο Εξωτερικών.
Τα Καλογέρια έλεγαν στον Γέροντα να αγοράσουν βακαλάο, μια που δεν βρήκαν ψάρια. Ο Γέροντας τους έλεγε:
–Κάντε υπομονή, ο Άγιος Σπυρίδων θα μας φέρει ψάρια. Και συνέχεια έκανε κομποσκοίνι.
Ενώ είχαν χάσει πια την υπομονή τους τα Καλογέρια και ήταν καταστεναχωρημένα, γιατί η ώρα είχε πλησιάσει και έπρεπε να μαγειρέψουν, ακούνε ξαφνικά να χτυπάν την πόρτα. Ανοίγουν και τι να ιδούν!
Δύο ψαράδες με δυό πανέρια γεμάτα ψάρια να ζητάνε τον Γέροντα.
Φώναξαν οι υποτακτικοί τον Γέροντα, αλλά οι ψαράδες είπαν:
–Δεν είναι αυτός ο Γέροντας. Σ’ εμάς ήρθε ένας άλλος Γέροντας και μας είπε: “Να πάτε τα ψάρια στο Κελλί του Αγίου Σπυρίδωνος, που πανηγυρίζει, και θα πληρωθείτε με καλή τιμή. Αν θέλετε, να σας δώσω και καπάρο”.
Ο Γέροντας κατάλαβε το θαύμα και τους πέρασε στο Ναό να προσκυνήσουν. Μόλις αντίκρισαν την Εικόνα του Αγίου Σπυρίδωνος είπαν:
–Να, αυτός ήταν ο Γέροντας που μας είπε να φέρουμε εδώ τα ψάρια!
Τους λέει τότε ο Γέροντας
–Αχ βρε παιδιά δεν παίρνατε το καπάρο από τον Άγιο για να το έχουμε ευλογία!
από το βιβλίο: Γέροντος Παϊσίου Αγιορείτου, Αγιορείται Πατέρες και Αγιορείτικα, έκδ. Ιερό Ησυχαστήριο “Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος”, Σουρωτή Θεσσαλονίκης, 1993
Με φωτοβολταϊκά συστήματα θα καλύπτονται ενεργειακές ανάγκες των Ιερών Μονών του Αγίου Όρους, όπως αποφασίστηκε στη συνεδρίαση του Διοικητικού Συμβουλίου του Κέντρου Διαφύλαξης Αγιορείτικης Κληρονομιάς.
Η μελέτη αξιοποίησης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο Άγιο Όρος προβλέπει την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών πεδίων σε είκοσι μία θέσεις στη Χερσόνησο του Άθω και τη δημιουργία σύγχρονων ενεργειακών συστημάτων για την κάλυψη του 75% των ενεργειακών αναγκών των Ιερών Μονών, οι οποίες μέχρι σήμερα βασίζονται στη λειτουργία γεννητριών που καταναλώνουν πετρέλαιο diesel και στην εκτεταμένη χρήση καυσόξυλων.
Η αναζήτηση εναλλακτικών τρόπων παραγωγής ενέργειας στο Άγιο Όρος και η αρμονική περιβαλλοντική ένταξη του παραπάνω έργου στη Χερσόνησο του Άθω απασχόλησε ιδιαίτερα το Διοικητικό Συμβούλιο του ΚΕΔΑΚ, που συνεδρίασε υπό την προεδρία του Υφυπουργού Εσωτερικών (Μακεδονίας και Θράκης), κ. Θεόδωρου Καράογλου.
Η σκοπιμότητα της αξιοποίησης "πράσινων" πηγών ενέργειας στην Αθωνική Πολιτεία εστιάζεται σε τέσσερις άξονες:
-Α) στη μείωση των αέριων ρύπων και κυρίως του διοξειδίου του άνθρακα καθώς και της ηχορύπανσης, που προκύπτουν από την εκτεταμένη λειτουργία των ηλεκτροπαραγωγών ζευγών, τα οποία πολλές φορές είναι παλαιού τύπου με χαμηλή απόδοση και πολύ θόρυβο,
-Β) στη μείωση των ρύπων και της σκόνης που προκύπτουν από τη μεταφορά των καυσίμων στο χωμάτινο οδικό δίκτυο του Αγίου Όρους,
-Γ) στο οικονομικό όφελος των Ιερών Μονών από τη μείωση της κατανάλωσης καυσίμων
-Δ) και στη δυνατότητα κάλυψης των σταδιακά αυξανόμενων ενεργειακών αναγκών.
Όπως εξήγησε ο Υφυπουργός Εσωτερικών (Τομέας Μακεδονίας και Θράκης), κ. Θεόδωρος Καράογλου: "Το Διοικητικό Συμβούλιο του ΚΕΔΑΚ ενέκρινε την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών συστημάτων στο Άγιο Όρος θέλοντας με αυτόν τον τρόπο να καλύψει το μεγαλύτερο μέρος των ενεργειακών αναγκών του Ιερών Μονών. Αναγκών που προκύπτουν από την αύξηση του αριθμού των προσκυνητών, τον εκσυγχρονισμό παραδοσιακών εργαστηρίων και το πιο σημαντικό την προστασία και ανάδειξη του πολιτιστικού πλούτου της Αθωνικής Χερσονήσου με τη δημιουργία εκθετηρίων, βιβλιοθηκών, μουσειακών χώρων και πνευματικών κέντρων. Χάρη στη χρήση των φωτοβολταϊκών συστημάτων διασφαλίζουμε ότι το 75% των ενεργειακών αναγκών των Μονών θα καλύπτεται από "πράσινες" πηγές ενέργειας".
Επίσης, το Διοικητικό Συμβούλιο του Κέντρου Διαφύλαξης Αγιορείτικης Κληρονομιάς χαιρετίζει την έναρξη συνεργασίας με το Σωματείο "Βυζαντινή Οικουμένη". Ο Υφυπουργός Εσωτερικών (Μακεδονίας και Θράκης) κ. Θεόδωρος Καράογλου και η Πρόεδρος του Σωματείου κα. Φλώρα Καραγιάννη, υπέγραψαν σήμερα σύμφωνο συνεργασίας που προβλέπει τη στέγαση του πλούσιου αρχείου της "Βυζαντινής Οικουμένης", που αποτελείται από χιλιάδες βιβλία και σπάνια φωτογραφικά, αρχιτεκτονικά και επιστημονικά ντοκουμέντα, στο διατηρητέο κτήριο του ΚΕΔΑΚ, στην οδό Πραξιτέλους και Ζαΐμη στο κέντρο της Θεσσαλονίκης.
Χάρη στην εξειδικευμένη για το Βυζάντιο βιβλιοθήκη που δημιούργησε το διεθνές ερευνητικό επιστημονικό κέντρο "Βυζαντινή Οικουμένη", επιστήμονες και ερευνητές θα αποκτήσουν πρόσβαση σε ένα πλούσιο ιδιωτικό βιβλιογραφικό απόθεμα που είναι αφιερωμένο στον βυζαντινό κόσμο.
Η Πρόεδρος της "Βυζαντινής Οικουμένης", κυρία Φλώρα Καραγιάννη, ευχαρίστησε τον κ. Καράογλου για το έντονο ενδιαφέρον που έδειξε ως Πρόεδρος του ΚΕΔΑΚ για το σπάνιο αρχειακό υλικό. "Από σήμερα το Κέντρο Διαφύλαξης Αγιορείτικης Κληρονομιάς και η Βυζαντινή Οικουμένη ενώνουμε τις δυνάμεις μας προκειμένου να παράσχουμε σε κάθε ενδιαφερόμενο τη δυνατότητα αξιοποίησης ενός ακόμη μέσου για τη μελέτη του Βυζαντίου. Για σχεδόν 11 αιώνες η Θεσσαλονίκη αποτελούσε τη δεύτερη σημαντική πόλη της Βυζαντινής αυτοκρατορίας μετά την Κωνσταντινούπολη. Άρα, το πλούσιο αρχείο που αφορά το Βυζάντιο και από εδώ και στο εξής θα στεγάζεται στο κτήριο του ΚΕΔΑΚ, βρίσκει δικαιωματικά ένα μόνιμο χώρο στην πόλη μας. Το ευχαριστώ προς τον Υφυπουργό Εσωτερικών (Μακεδονίας και Θράκης) για το έμπρακτο ενδιαφέρον του είναι λίγο για να εκφράσω την ευγνωμοσύνη που νιώθω για αυτήν τη συνεργασία" σημείωσε.
Κοιμήθηκε μετά από τη μάχη που έδινε με τον καρκίνο, ο μοναχός Επιφάνιος ο Μυλοποταμινός της Ιεράς Μονής Μεγίστης Λαύρας Αγίου Όρους.
Ήταν γνωστός ως ο «μάγειρας του Αγίου Όρους», και ήταν μια πολυσχιδής προσωπικότητα.
Καλλιεργούσε τα αμπέλια , έφτιαχνε κρασί, μαγείρευε την παραδοσιακή αγιορείτικη κουζίνα, έγραφε βιβλία μαγειρικής και προωθούσε με τον τρόπο του το λάδι, το κρασί και την μοναστηριακή διατροφή.
Μίλησε με ταπείνωση για τον εαυτό του λέγοντας ότι από μικρό παιδί στο Άγιο Όρος, και συγκεκριμένα στο μοναστήρι του Αγίου Παύλου, είχε την ευκαιρία να γνωρίσει την τέχνη της μαγειρικής ως βοηθός στο πλευρό σπουδαίων Αγιορειτών μαγείρων. Ως μοναχός, τονίζει ότι «η τροφή της ψυχής είναι η προσευχή και η μελέτη των γραφών. Όλα τα άλλα είναι πάρεργο».
Το βιβλίο του, «Μαγειρική του Αγίου Όρους», ήταν από τα πιο δημοφιλή στην κατηγορία του.
Μιλούσε με ταπείνωση για τον εαυτό του λέγοντας ότι από μικρό παιδί στο Άγιο Όρος, και συγκεκριμένα στο μοναστήρι του Αγίου Παύλου, είχε την ευκαιρία να γνωρίσει την τέχνη της μαγειρικής ως βοηθός στο πλευρό σπουδαίων Αγιορειτών μαγείρων. Ως μοναχός, τόνιζε ότι «η τροφή της ψυχής/ είναι η προσευχή και η μελέτη των γραφών. Όλα τα άλλα είναι πάρεργο».
Σε επιφυλακή το Αγιον Όρος λόγο των κρουσμάτων κορωνοϊού σε μονές, ενώ ένας μοναχός έχασε τη ζωή του και 7 νοσηλεύονται σε νοσοκομεία
Ένας μοναχός 76 ετών στο Άγιο Όρος κατέληξε έπειτα από επιπλοκές λόγω κορωνοϊού, ενώ έξι μονές βρίσκονται σε καραντίνα.
Ο διοικητής του Αγίου Όρους Αθανάσιος Μαρτίνος δήλωσε ότι η κατάσταση είναι ελεγχόμενη. «Συνολικά έξι μοναστήρια βρίσκονται αυτήν την στιγμή σε καραντίνα, η οποία μάλιστα οδεύει προς το τέλος της. Το τελευταίο διάστημα έχουν καταγραφεί αρκετά κρούσματα σε μοναχούς. Από επιπλοκές κατέληξε το περασμένο Σάββατο ένας μοναχός 76 ετών, με υποκείμενα νοσήματα»
Σύμφωνα με τον Αθ.. Μαρτίνο, νοσηλεύονται σε νοσοκομεία της Θεσσαλονίκης και του Πολυγύρου συνολικά επτά μοναχοί (τέσσερις στη Θεσσαλονίκη, τρεις στον Πολύγυρο), από τους οποίους ένας αντιμετωπίζει και υποκείμενα νοσήματα. «Οι υπόλοιποι παρακολουθούνται με οξύμετρα από το Κέντρο Υγείας στις Καρυές. Μόνο ένας μοναχός με κινητικά προβλήματα δεν διακομίστηκε σε νοσοκομείο αλλά παρακολουθείται και εκείνος με οξύμετρα».
Σύμφωνα με τον διοικητή «τελευταία εμφανίστηκαν αρκετά κρούσματα και έτσι ξεκίνησαν έλεγχοι στις πύλες εισόδου. Μέχρι στιγμής, εντοπίστηκαν τρία θετικά κρούσματα, ένας ναυτικός και δύο εργαζόμενοι, οι οποίοι ήταν ασυμπτωματικοί και δεν τους επετράπη η είσοδος» σημειώνει και προσθέτει ότι το Κέντρο Υγείας αλλά και τα Μοναστήρια είχαν προμηθευτεί rapid test, στα οποία υποβάλλονταν όσοι εμφάνιζαν συμπτώματα ή κρίνονται ως πιθανά κρούσματα.
Aπό τη Δευτέρα 7 Δεκεμβρίου δεν επιτρέπονται επισκέψεις όσων δεν διαμένουν μόνιμα στο Άγιον Όρος. Ωστόσο, η είσοδος επιτρέπεται σε όσους απασχολούνται σε έργα που είναι σε εξέλιξη αλλά και σε δημόσιους υπαλλήλους, που εργάζονται εκεί.
Ο διοικητής του Αγίου Όρους σημείωσε επίσης ότι στα τέλη Σεπτεμβρίου περίπου είχε μεταβεί στη χερσόνησο του Άθω, κλιμάκιο του ΕΟΔΥ με επικεφαλής τον λοιμωξιολόγο Σωτήρη Τσιόδρα καθώς είχε σημάνει συναγερμός για τον εντοπισμό κρουσμάτων. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του κλιμακίου στην περιοχή, πραγματοποιήθηκαν δειγματοληπτικοί έλεγχοι κατά τους οποίους και τα 200 δείγματα που ελήφθησαν, ήταν αρνητικά.
Η επέκταση της κυριαρχίας της Ρωσίας την περίοδο της βασιλείας της Αικατερίνης Β’ σε όλη σχεδόν την περιοχή της σημερινής Ουκρανίας και Λευκορωσίας που ανήκαν στην Πολωνία, προκάλεσε σύγχυση της αναφοράς των δικαιοδοσιών στις επαρχίες αυτές της Μητροπόλεως Κιέβου
Ένα από τα επιχειρήματα που χρησιμοποιεί η Εκκλησία της Ρωσίας για να αποδείξει ότι η Εκκλησία της Ουκρανίας αποτελούσε μέρος της δικαιοδοσίας της από τον 17ο αιώνα και μετά, είναι αυτό της πανορθοδόξου εκκλησιαστικής συνειδήσεως. Σύμφωνα με αυτήν, όλα αυτά τα χρόνια ήταν κοινώς αποδεκτό από όλους, ακόμα και από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, ότι η Ουκρανία ανήκει στην δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Ρωσίας.
Αυτό το αυθαίρετο επιχείρημα το χρησιμοποιούν πολλοί, όπως τελευταία και το γραφείο επί των αιρέσεων και των παραθρησκειών της Μητροπόλεως Πειραιώς. Όμως δεν είναι αυτή η αλήθεια. Η ιστορία και η εκκλησιαστική πράξη, μας λένε άλλα.
του Ιερομονάχου Νικήτα Παντοκρατορινού
Όπως είναι γνωστό τα εδαφικά όρια κάθε Πατριαρχείου και Αυτοκεφάλου Εκκλησίας είναι κατοχυρωμένα στους Τόμους που έχουν λάβει από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Έτσι, τα όρια της κανονικής δικαιοδοσίας του Πατριαρχείου της Ρωσίας ορίσθηκαν σύμφωνα με τα εδαφικά όρια του Βασιλείου της Μεγάλης Ρωσίας και των υπερβορείων μερών του 1589. Ο Πατριάρχης φέρει τον τίτλο «Πατριάρχης Μοσχόβου καὶ πάσης Ρωσίας καὶ τῶν ὑπερβορείων μερών». Οι περιοχές της Μικράς Ρωσίας (Ουκρανίας) και της Λευκορωσίας δεν ανήκαν τότε στο Βασίλειο της Μεγάλης Ρωσίας, αλλά στην Πολωνολιθουανική Κοινοπολιτεία. Έτσι, δεν μπορεί να σταθεί ο ισχυρισμός ότι μετά την προσάρτηση των εδαφών των ανατολικών επαρχιών της Μικράς Ρωσίας και της Λευκής Ρωσίας, άμεσα μεταφέρθηκε και η εκκλησιαστική δικαιοδοσία από το Οικουμενικό Πατριαρχείο στο Πατριαρχείο Ρωσίας. Από το Πατριαρχείο Ρωσίας επικαλούνται μια επιστολή του Οικουμενικού Πατριάρχη Παϊσίου Α΄ προς τον Πατριάρχη Μόσχας Νίκωνα (1654) που τον προσφωνεί «Πατριάρχη Μοσχοβίας, Μεγάλης τε καὶ Μικρὰς Ρωσίας». Μια αναφορά σε έναν τίτλο, σε κάποια επιστολή, ακόμα κι αν είναι από τον Οικουμενικό Πατριάρχη, δεν μπορεί να αντικαταστήσει τον τίτλο και τα γεωγραφικά όρια που σαφώς ορίζονται στον Τόμο που χορηγήθηκε (1593) στο νεοσύστατο Πατριαρχείο Ρωσίας. Αυτό θα μπορούσε να γίνει μόνο με κάποιον νεότερο Τόμο ή με την αναθεώρηση του ήδη υπάρχοντος, από την Σύνοδο του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Αξίζει να αναφερθεί πως ουδέποτε οι Πατριάρχες Μόσχας και πάσης Ρωσίας και πάντων των υπερβορείων μερών, δεν πρόσθεσαν στον τίτλο τους το «καὶ Μικρὰς Ρωσίας». Άλλωστε, η εκκλησιαστική παράδοση δύο χιλιετιών προσδίδει εκκλησιολογικό περιεχόμενο στην αυστηρή κανονική περιγραφή τόσο των εδαφικών ορίων κάθε Αυτοκέφαλης Εκκλησίας, όσο και των συνεπειών οποιασδήποτε αυθαίρετης ή αντικανονικής υπερβάσεώς τους. Αξίζει να σημειωθεί πως το Οικουμενικό Πατριαρχείο εκείνη την εποχή (1589-1623), παραχώρησε σε ορισμένα Μοναστήρια της Ουκρανίας (με σημαντικότερο την Λαύρα των Σπηλαίων του Κιέβου) το καθεστώς της Σταυροπηγίας, δηλαδή μεταφέρθηκαν σε άμεση υποταγή στον Οικουμενικό Θρόνο. Οι πράξεις αυτές της Μητρός Εκκλησίας σχετικά μετην Πατριαρχική Σταυροπηγία στην Ουκρανία μέχρι σήμερα δεν έχουν καταργηθεί.
Το 1684 οι νεαροί τσάροι Ιβάν και Μ. Πέτρος έστειλαν επιστολή στον Οικουμενικό Πατριάρχη Ιάκωβο στην οποία τόνιζαν αφ’ ενός μεν ότι ο πατέρας αυτών τσάρος Αλέξιος «ἐνέταξεν εἰς τὸ ὑπὸ τὴν θείαν προστασίαν κράτος ἡμών τὸ Κίεβον καὶ ὅλην τὴν περιοχὴν τῆς Μικρὰς Ρωσσίας», αφ’ ετέρου δε ζητούσαν από τον Οικουμενικό Πατριάρχη να παραχωρήσει στον Πατριάρχη Μόσχας μόνο την άδεια να χειροθετεί και να ενθρονίζει τους εκλεγομένους υπό της Κληρολαϊκής συνελεύσεως Μητροπολίτες Κιέβου, επειδή «ἡ μετάβασις αὐτῶν ἀπό τὸ Κίεβο εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν ἦτο μακρὰ καὶ δύσκολος». Αυτός ήταν ο πραγματικός λόγος της παραχωρήσεως αυτής της άδειας στον Πατριάρχη Μόσχας. Συγχρόνως στην επιστολή αυτή εγγυώνται με έμφαση, ότι «ἡ παραχώρησις αὐτή δὲν θὰ ἔθιγε καθ’ οἱονδήποτε τρόπον τὴν πατριαρχικὴν δικαιοδοσίαν εἰς τὰς ἐπαρχίας τῆς Μητροπόλεως Κιέβου, ἐπειδή ἡ κανονική δικαιοδοσία τοῦ Οἰκουμενικοῦ θρόνου εἰς αὐτὴν ἦτο ὄχι μόνον ἀδιαμφισβήτητος,ἀλλὰ καὶ ἀδιαπραγμάτευτος». Αυτό το γνώριζε πολύ καλά ο Πατριάρχης Μόσχας Ιωακείμ και ο τσάρος Μ. Πέτρος και ζήτησαν από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Διονύσιο Δ΄ την υπαγωγή των νέων περιοχών στην εκκλησιαστική δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Ρωσίας. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης φυσικά απέρριψε το αίτημα και αντ’ αυτού παραχώρησε με την Συνοδική Πράξη του 1686, στον Πατριάρχη Μόσχας «κατ’ οἰκονομίαν» την «ἄδειαν» να χειροτονεί και να ενθρονίζει τον εκλεγόμενο από την κληρολαϊκή συνέλευση Μητροπολίτη Κιέβου, όπως είχαν ζητήσει οι τσάροι δύο χρόνια νωρίτερα, υπό τον απόλυτο όμως όρο ότι ο Μητροπολίτης Κιέβου θα μνημονεύει σε κάθε Θεία Λειτουργία το όνομα του Οικουμενικού Πατριάρχη. Αν παραχωρούσε πλήρως την Μητρόπολη Κιέβου στην δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Ρωσίας, δεν θα την παραχωρούσε επ’ αδείας και κατ’ οικονομίαν, αλλά οριστικώς. Αντιθέτως με τον όρο της μνημονεύσεως του Οικουμενικού Πατριάρχου διασφαλίστηκε το απαραβίαστο της κανονικής εξαρχικής δικαιοδοσίας του Οικουμενικού Πατριαρχείου σε ολόκληρη την έκταση της Μητροπόλεως Κιέβου. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμα και αυτή η άδεια που δόθηκε κατ’ οικονομίαν στον Πατριάρχη Μόσχας προκάλεσε οξύτατες αντιδράσεις στην Ιεραρχία της Μητροπόλεως Κιέβου, γι’ αυτό και οι εκλεγόμενοι Μητροπολίτες δεν μετέβαιναν στην Μόσχα για την ενθρόνισή τους.
Στο θέμα της μνημονεύσεως, στο οποίο το γραφείο επί των αιρέσεων και των παραθρησκειών της Μητροπόλεως Πειραιώς δεν αναφέρεται καθόλου, το Πατριαρχείο Ρωσίας προτάσσει το φαιδρό επιχείρημα της μνημονεύσεως των «τεσσάρων Πατριαρχών». Όμως αυτό το επιχείρημα είναι παντελώς άσχετο προς το συγκεκριμένο ζήτημα, γιατί το μνημόσυνο των τεσσάρων Πατριαρχών γινόταν πάντοτε μόνο στην τελούμενη από Πατριάρχη ή Αρχιεπίσκοπο Πατριαρχική Θεία Λειτουργία και όχι σε κάθε Θεία Λειτουργία σε κάθε ναό. Επομένως το μνημόσυνο των τεσσάρων Πατριαρχών αναφέρεται στην εκκλησιαστική κοινωνία όλων των Προκαθημένων, ενώ το μνημόσυνο μόνο του ονόματος του Οικουμενικού Πατριάρχη αναφέρεται στην καθιερωμένη εσωτερική λειτουργία της κανονικής δικαιοδοσίας του Οικουμενικού Θρόνου (όπως εφαρμόζεται μέχρι και σήμερα σε όλες τις Εκκλησίες, όπου οι Αρχιερείς μνημονεύουν τον Προκαθήμενο της Εκκλησίας τους). Αν ίσχυε το αντίθετο δεν θα γινόταν σαφής αναφορά στην Συνοδική Πράξη για την μνημόνευση «ἐν πρώτοις» του Οικουμενικού Πατριάρχου και «ἔπειτα τοῦ Πατριάρχου Μοσχοβίας», αλλά θα έλεγε «ἔπειτα τοῦ Πατριάρχου Ἀλεξανδρείας, εἴτα του Πατριάρχου Αντιοχείας» κλπ. με την σειρά δηλαδή. Άλλο φαιδρό επιχείρημα που προτάσσουν είναι ότι δεν έχει σημασία ποιος θα μνημονεύεται πρώτος, αλλά ποιός χειροτονεί και κρίνει. Όμως από την Συνοδική Πράξη του 1686 βγαίνει το ακαταμάχητο συμπέρασμα ότι ο Πατριάρχης Μόσχας θα δρούσε ως έξαρχος του Οικουμενικού Θρόνου, οπότε οποιαδήποτε χειροτονία ή κρίση δεν γινόταν εκ μέρους του ιδίου, αλλά εκ μέρους του Οικουμενικού Πατριάρχη. Όσον αφορά την σημασία του ποιος χειροτονεί και κρίνει, αυτός μπορεί πάντοτε να είναι ο οποιοσδήποτε έχει την άδεια του τοπικού Επισκόπου. Καταρρίπτονται λοιπόν εύκολα αυτά τα φαιδρά επιχειρήματα που προφανώς προβάλλονται από το Πατριαρχείο Ρωσίας για να παραπλανήσουν το χριστεπώνυμο λαό, επειδή γνωρίζουν καλά ότι η μνημόνευση ενός Πατριάρχη δηλώνει σαφώς την αναφορά στην κανονική του δικαιοδοσία.
Στην κριτική μελέτη που παρουσίασε το γραφείο επί των αιρέσεων και των παραθρησκειών της Μητροπόλεως Πειραιώς αναφέρεται: «Η ανασκόπηση είναι ψευδής και παραπλανητική, διότι, ο π. Νικήτας, διηγούμενος την ιστορική εξέλιξη του εκχριστιανισμού των Ρώσων και την αρχική εκκλησιολογική τους εξάρτηση από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, (10ος- 17ος αιών), κάνει ένα ιστορικό άλμα τριάμισυ περίπου αιώνων, (17ος- 21ος αιώνας), και αποσιωπά πολύ σημαντικές αλλαγές στο εκκλησιαστικό καθεστώς της Ουκρανίας της περιόδου αυτής». Επειδή υπάρχει ένα ιστορικό άλμα τριάμισυ αιώνων από 17ο μέχρι 21ο αιώνα που καθιστά την ιστορική ανασκόπηση που κάναμε ψευδή και παραπλανητική, όπως ισχυρίζονται, αναφέρουμε τα παρακάτω έτσι ώστε να συμπληρωθεί αυτό το κενό.
Η επέκταση της κυριαρχίας της Ρωσίας την περίοδο της βασιλείας της Αικατερίνης Β’ σε όλη σχεδόν την περιοχή της σημερινής Ουκρανίας και Λευκορωσίας που ανήκαν στην Πολωνία, προκάλεσε σύγχυση της αναφοράς των δικαιοδοσιών στις επαρχίες αυτές της Μητροπόλεως Κιέβου. Οι υπαγόμενες επί αιώνες στην Μητρόπολη Κιέβου περιοχές αυτές, υπόκειντο πλέον στον αποκλειστικό δυναστικό έλεγχο των τσάρων της Ρωσίας, με την πρόθυμο συνδρομή της Εκκλησίας της Ρωσίας. Το 1759 ο Οικουμενικός Πατριάρχης χειροτόνησε τον Επίσκοπο Ανατόλιο στην περιοχή Σιτς Ζαπορόσκαγια, τον οποίον ένα χρόνο μετά οι ρωσικές αρχές τον συνέλαβαν και τον έστειλαν εξορία στη Σιβηρία, όπως είχαν κάνει νωρίτερα στον υπό Επισκόπους του Οικουμενικού Πατριαρχείου χειροτονηθέντα Επίσκοπο Σουχιρίνσκι Επιφάνιο (1735). Επίσης, απαγορεύτηκε ο Μητροπολίτης Κιέβου να προσφωνείται «ἔξαρχος Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχικοῦ θρόνου». Με την κατάσταση αυτή που επικρατούσε, δεν υπήρχε λόγος διαμαρτυρίας του Οικουμενικού Πατριαρχείου κατά τους χρόνους αυτούς για την μη μνημόνευση από τον Μητροπολίτη Κιέβου του ονόματός του στις υπό Ρωσική κυριαρχία επαρχίες, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει την συναίνεσή του στην αμφισβήτηση ή απώλεια της κανονικής δικαιοδοσίας αυτού στην Μητρόπολη Κιέβου.
Τα Συνταγμάτια στα οποία αναφέρονται από το Πατριαρχείο Ρωσίας, δεν μπορούν σε καμία περίπτωση να έχουν το κύρος κάποιου Τόμου ή Συνοδικής πράξης. Άλλωστε ούτε οι ίδιοι οι Ρώσοι δεν τα ελάμβαναν υπ’ όψιν τους, αφού η Σύνοδος της Εκκλησίας της Ρωσίας σε απαντητική επιστολή της προς την πρόσκληση του Οικουμενικού Πατριάρχου Γρηγορίου ΣΤ΄ (1868) για την Μεγάλη Σύνοδο που επρόκειτο να συγκληθεί στην Κωνσταντινούπολη για το Βουλγαρικό ζήτημα, «ὑπέδειξεν ὡς οὐδετερώτερον μέρος πρὸς τοῦτο τὸ ἀρχαίον Κίεβον». Δεν θεωρούσε δηλαδή την Μητρόπολη Κιέβου, περιοχή που ανήκει στην δικαιοδοσία του, όπως έγραφαν τα Συνταγμάτια, αλλά «οὐδετέραν περιοχήν».
Έπειτα, στις αρχές του 20ου αιώνα το μέλος της Ιεράς Συνόδου της Ρωσικής Εκκλησίας Μητροπολίτης Αντώνιος Χραποβίτσκυ, ζήτησε από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Ιωακείμ Γ΄, την «ἄδειαν» να φέρει τον τίτλο του Πατριαρχικού εξάρχου της Γαλικίας και της Υπερκαρπαθίας, αλλά και την Πατριαρχική ευλογία για την ποιμαντική υποστήριξη των ορθοδόξων πιστών σε αυτές τις περιοχές. Έτσι έλαβε δι’ επιστολής (1910) τον τίτλο του «ἔξάρχου τοῦ Οικουμενικοῦ Πατριαρχείου» στις περιοχές αυτές. Ο τίτλος αυτός εγκρίθηκε και από τον επόμενο Οικουμενικό Πατριάρχη Γερμανό Ε΄. Επομένως η Ρωσική Εκκλησία αναγνώριζε αυτά τα Ουκρανικά εδάφη υπό την δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου και ζητούσε άδεια και ευλογία από τον Οικουμενικό Πατριάρχη για να δράσει.
Γνωρίζοντας όλα αυτά, το 1919, το Υπουργικό Συμβούλιο της Ουκρανίας ανεκήρυξε αυτογνωμόνως την Αυτοκεφαλία της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ουκρανίας δια σχετικού Νομοθετικού Διατάγματος, το οποίο απαγόρευε ρητώς και αυστηρώς οποιαδήποτε εξάρτηση ή και σχέση αναφοράς προς το Πατριαρχείο Ρωσίας. Και είναι χαρακτηριστικό πως δεν υπήρξε καμία απολύτως αντίδραση από τον Πατριάρχη Μόσχας Τύχωνα, αφού ούτε αυτός θεωρούσε την Ουκρανία έδαφος του Πατριαρχείου του. Αυτή η Αυτοκεφαλία φυσικά δεν αναγνωρίστηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, όμως υποδηλώνει την αποστροφή που υπήρχε για την Ρωσική Εκκλησία από τους Ουκρανούς.
Η μη τήρηση των υποχρεώσεων που είχε το Πατριαρχείο Μόσχας από την Συνοδική Πράξη του 1686 επισημάνθηκε με έντονο μάλιστα τρόπο στον Τόμο Αυτοκεφαλίας της Εκκλησίας της Πολωνίας, το 1924, όπου γίνεται σαφές με ποιόν τρόπο είχαν εξελιχθεί τα πράγματα «γέγραπται γὰρ ὅτι ἡ ἀπὸ τοῦ καθ᾿ ἡμᾶς Θρόνου ἀρχικὴ ἀπόσπασις τῆς Μητροπόλεως Κιέβου καὶ τῶν ἐξ αὐτῆς ἐξαρτωμένων Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν Λιθουανίας καὶ Πολωνίας καὶ ἡ προσάρτησις αὐτῶν τῇ Ἁγίᾳ Ἐκκλησίᾳ Μόσχας οὐδαμῶς συνετελέσθη συμφώνως ταῖς νενομισμέναις κανονικαῖς διατάξεσιν, οὐδ᾿ ἐτηρήθησαν τὰ συνομολογηθέντα περὶ πλήρους ἐκκλησιαστικῆς αὐτοτελείας τοῦ Μητροπολίτου Κιέβου-, φέροντος τὸν τίτλον Ἐξάρχου τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου». Η ανακήρυξη της Αυτοκεφαλίας της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Πολωνίας από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, επιβεβαίωσε το κανονικό καθεστώς της Πατριαρχικής Εξαρχίας της Μητροπόλεως Κιέβου και απέκλεισε την οποιαδήποτε δικαιοδοσιακή σχέση της με το Πατριαρχείο Ρωσίας πριν ή μετά την Συνοδική Πράξη του 1686. Το αξιοσημείωτο είναι πως ενώ στην αρχή το Πατριαρχείο Ρωσίας αρνούταν να αναγνωρίσει το Αυτοκέφαλο της Εκκλησίας της Πολωνίας, εν τέλει το 1948 αναγνώρισε και αποδέχτηκε όλα όσα ήταν διατυπωμένα στον Τόμο, όπως είχαν κάνει όλες οι άλλες Αυτοκέφαλες Ορθόδοξες Εκκλησίες νωρίτερα. Επομένως, είναι αβάσιμος ο ισχυρισμός ότι σύμφωνα με την πανορθόδοξη εκκλησιαστική συνείδηση η Ουκρανία ανήκε στην Εκκλησία της Ρωσίας 332 χρόνια. Αν ίσχυε αυτό, δεν θα αναγνώριζε καμία Εκκλησία την Αυτοκεφαλία της Εκκλησίας της Πολωνίας ή θα ζητούσαν να αλλάξει η αναφορά αυτή του Τόμου ως ψευδής. Είναι ξεκάθαρο πως με τον Τόμο της Εκκλησίας της Πολωνίας διατρανώνεται ότι το Οικουμενικό Πατριαρχείο ποτέ δεν θεώρησε ότι με την Συνοδική Πράξη του 1686 έδωσε στην δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Μόσχας την Ουκρανία.
Η βίαιη ένταξη στην Σοβιετική Ένωση, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο (1945), των περιοχών της Δυτικής Ουκρανίας, της Δυτικής Λευκορωσίας, της Μολδαβίας, της Εσθονίας, της Λεττονίας κ.α. συνεδέθη μετά πολλών αυθαιρέτων και αντικανονικών πράξεων του Πατριαρχείου Ρωσίας, που επέβαλλαν την υπαγωγή των ορθοδόξων περιοχών αυτών στην άμεση ή έμμεση δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Ρωσίας. Έτσι, η Εκκλησία της Ουκρανίας αυθαίρετα υποβιβάστηκε στο καθεστώς μιας «Αυτονόμου Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ουκρανίας», υπό την αντικανονική πνευματική εποπτία του Πατριαρχείου Ρωσίας. Όμως όλες οι αντικανονικές πράξεις του Πατριαρχείου Ρωσίας (κατάργηση αυτονομίας Εκκλησιών Εσθονίας και Λεττονίας, αυθαίρετη προσάρτηση των αυτόνομων Εκκλησιών της Ουκρανίας και της Λευκορωσίας, ανακήρυξη Αυτοκεφαλίας της αυτόνομης Εκκλησίας της Τσεχοσλοβακίας κ.α.), οι οποίες έγιναν κατά την Σταλινική κυρίως δεκαετή περίοδο (1943-1953), ακυρώθηκαν, με την σύμφωνη γνώμη όλων των Αυτοκεφάλων Ορθοδόξων Εκκλησιών, στην συγκληθείσα από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Α΄ Πανορθόδοξη Διάσκεψη (Ρόδος 1961), όσο και όλων των Διορθοδόξων και Πανορθοδόξων οργάνων για την προετοιμασία της συγκλήσεως της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου (Κρήτη 2016), όπου θα ετίθονταν προς συζήτηση ο τρόπος αποδόσεως Αυτοκεφαλίας, Αυτονομίας κλπ.
Λίγο πριν την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και της ανεξαρτησίας της Δημοκρατίας της Ουκρανίας, το Πατριαρχείο Ρωσίας συνειδητοποίησε τον άμεσο κίνδυνο να χάσει τον έλεγχο της Εκκλησίας της Ουκρανίας, διότι δεν μπορούσε να αγνοήσει την μακραίωνη και αδιάλλακτη αξίωση του ουκρανικού λαού για την πλήρη πολιτική και εκκλησιαστική ανεξαρτησία αυτού. Έτσι, το 1990 ο Πατριάρχης Μόσχας Αλέξιος Β΄ έδωσε στον Μητροπολίτη Κιέβου Φιλάρετο Τόμο με τον οποίο παραχωρούσε αυτοδιοίκηση στην Εκκλησία της Ουκρανίας, με ευρεία δικαιώματα αυτονομίας. Τότε δημιουργήθηκε η σημερινή «Αυτόνομη Εκκλησία της Ουκρανίας του Πατριαρχείου Μόσχας». Η ιστορία της λοιπόν είναι μόλις 30 χρόνια. Τότε για πρώτη φορά αντικανονικά δόθηκε ο τίτλος του Μητροπολίτη Κιέβου και πάσης Ουκρανίας στον Προκαθήμενο της (που τον κατείχε μέχρι την ενωτική Σύνοδο του Δεκεμβρίου του 2018, όπου δόθηκε στον Προκαθήμενο της νέας Αυτοκεφάλου Εκκλησίας). Το Πατριαρχείο Ρωσίας ήθελε με αυτόν τον τρόπο να απορροφήσει την Εκκλησία της Ουκρανίας για να μην τεθεί αίτημα Αυτοκεφαλίας και χάσει έτσι οποιαδήποτε επιρροή θα είχε σε αυτήν. Όμως στην συνείδηση των Ουκρανών αυτό δεν ήταν ανεκτό. Έτσι το 1992 όλη η Ιεραρχία της αυτόνομης Εκκλησίας της Ουκρανίας υπέγραψε ομοφώνως το αίτημα Αυτοκεφαλίας. Αν η εκκλησιαστική συνείδηση υπαγόρευε ότι η Ουκρανία ανήκει στο Πατριαρχείο Ρωσίας, δεν θα υπήρχε κανένας λόγος να αιτήσει η Εκκλησία της Ουκρανίας την Αυτοκεφαλία. Επειδή όμως είχε λάβει τον Τόμο αυτοδιοικήσεως δύο χρόνια νωρίτερα από το Πατριαρχείο Μόσχας, και για να μην δημιουργηθούν οι αναμενόμενες αντιδράσεις, το αίτημα λανθασμένα έγινε προς το Πατριαρχείο Ρωσίας και όχι προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Το Πατριαρχείο Ρωσίας αμέσως το απέρριψε και ζήτησε την άμεση παραίτηση του Μητροπολίτη Κιέβου Φιλαρέτου, τον οποίον μετά την άρνησή του να παραιτηθεί τον καθαίρεσε και τον αντικατέστησε με τον Μητροπολίτη Βλαδίμηρο. Αυτός είναι ο λόγος της καθαίρεσής του. Το Πατριαρχείο Ρωσίας απέρριπτε πάντοτε οτιδήποτε είχε να κάνει με την Αυτοκεφαλία της Εκκλησίας της Ουκρανίας και καταδίκαζε όλους τους υπέρμαχους αυτής, επειδή στέκονταν εμπόδιο στα σχέδια που είχε για την απορρόφηση της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ουκρανίας στην δικαιοδοσία του. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την διάσπαση της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ουκρανίας σε υπέρμαχους και πολεμίους της Αυτοκεφαλίας Αρχιερείς.
Ο Μητροπολίτης Φιλάρετος δεν περίμενε τέτοια εξέλιξη και αμέσως προσέφυγε στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Όμως πολύ σοφά ο Οικουμενικός Πατριάρχης δεν έκανε αποδεκτό το αίτημα, διότι ήθελε να δοθεί ειρηνική λύση στο πρόβλημα με την σύμφωνη γνώμη όλων των πλευρών, για να μην υπάρχουν διαμάχες στο Σώμα της Εκκλησίας. Επανειλημμένως ζήτησε από το Πατριαρχείο Ρωσίας να δώσει λύση στο ζήτημα της Ουκρανίας, ξεκινώντας διάλογο με την άλλη πλευρά. Αυτή ήταν και η επιθυμία όλων των κατά τόπους Εκκλησιών, παρ’ όλο που όλες αναγνώριζαν μόνο την αυτόνομη Εκκλησία της Ουκρανίας του Πατριαρχείου Μόσχας, περιμένοντας και αυτές την Ρωσική πλευρά να δώσει την λύση. Όμως το Πατριαρχείο Ρωσίας δεν είχε τέτοια πρόθεση. Αντιθέτως, έγινε μεθοδευμένη και συστηματική προσπάθεια, την τελευταία εικοσιπενταετία, για την επιβολή στην Ουκρανία μόνο ρωσόφιλων Επισκόπων και την εκ των έσω υποταγή της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ουκρανίας στην δικαιοδοσία του. Αξίζει να αναφερθεί πως στην Σύνοδο της Ιεραρχίας που αιτήθηκε το Αυτοκέφαλο (1992), όλοι οι ομοφώνως υπογράψαντες Αρχιερείς ήταν 26 (μαζί με αυτούς που έπειτα αποσχίσθηκαν). Σήμερα είναι πάνω από 80 μόνο οι Αρχιερείς της Εκκλησίας του Πατριαρχείου Μόσχας στην Ουκρανία. Και ως φυσικό αποτέλεσμα δημιουργήθηκαν πολλές ενορίες και πολλές Μονές επανδρώθηκαν, έτσι ώστε να υπάρχει μια υπολογίσιμη αντίσταση σε οποιαδήποτε αξίωση Αυτοκεφαλίας από τους υπέρμαχούς της Ουκρανούς Αρχιερείς. Γι’ αυτό ένα από τα επιχειρήματα που συχνά ακούμε είναι ο αριθμός των ενοριών, των Μονών και των κληρικών. Βέβαια το Οικουμενικό Πατριαρχείο κανέναν δεν απέρριψε. Τους δέχεται όλους σε κοινωνία και τους κάλεσε όλους σε ενότητα (μάλιστα με προσωπικές προσκλήσεις προς όλους τους Ουκρανούς Αρχιερείς) στην ενωτική Σύνοδο, για την εκλογή του Αρχιεπισκόπου Κιέβου και την έκδοση του Τόμου Αυτοκεφαλίας.
Ο Πατριάρχης Μόσχας, το 2000, ενέταξε αντικανονικά στον νέο Καταστατικό Χάρτη της Εκκλησίας της Ρωσίας τις «αυτόνομες Εκκλησίες» της Ουκρανίας, της Λευκορωσίας, της Μολδαβίας και της Εσθονίας, υποβιβάζοντάς τις σε απλώς «αυτοδιοίκητες Εκκλησίες» για να τις εντάξει στην δικαιοδοσία του και αυθαίρετα να τις χαρακτηρίσει κανονικό έδαφός του.
Ο Οικουμενικός Πατριάρχης επέμενε στο να δοθεί λύση στο ζήτημα και έτσι το 2008 συναντήθηκε με τον Πατριάρχη Μόσχας Αλέξιο Β΄ στην Λαύρα των Σπηλαίων του Κιέβου, για να συζητήσουν το σοβαρό ζήτημα της Αυτοκεφαλίας της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ουκρανίας. Στην συνάντηση αυτή ήταν παρών και ο Μητροπολίτης Σμόλενσκ Κύριλλος, ο σημερινός Πατριάρχης της Ρωσίας. Στις συζητήσεις αυτές οι δύο Πατριάρχες συμφώνησαν ότι το ζήτημα αυτό ήταν πολύ σοβαρό και εξαιρετικά επείγον και ότι έπρεπε να ενεργήσουν αμέσως και από κοινού, το ταχύτερον δυνατόν. Συνεπώς, ο νέος Πατριάρχης Κύριλλος, αν και γνώριζε την συμφωνία των δύο Πατριαρχών επέλεξε αντιθέτως μετην ιδέα μιας οριστικής αποτροπής της ανακηρύξεως της Αυτοκεφαλίας της Εκκλησίας της Ουκρανίας. Ως αποτέλεσμα αυτής της στάσης ο Πατριάρχης Ρωσίας στην τελευταία Σύναξη των Προκαθημένων (Σαμπεζύ 2016) πριν την Μεγάλη Σύνοδο της Κρήτης, ζήτησε από τον Οικουμενικό Πατριάρχη να μην τεθεί το ζήτημα Αυτοκεφαλίας της Εκκλησίας της Ουκρανίας στην Μεγάλη Σύνοδο ούτε πριν, ούτε κατά τις συνεδρίες, ούτε μετά την λήξη των εργασιών της Μεγάλης Συνόδου, ως απαραίτητη προϋπόθεση για να συναινέσει το Πατριαρχείο Ρωσίας στην σύγκλισή της.
Η κατάσταση στην Ουκρανία δεν μπορούσε να συνεχιστεί ως είχε, ειδικά μετά το 2014 όπου έγινε η προσάρτηση της Κριμαίας στην Ρωσία και άρχισε ο πόλεμος στο Ντονμπάς. Καμία χώρα δεν μπορεί να δεχτεί η Εκκλησία της να εξαρτάται από εκείνην μιας χώρας με την οποίαν βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση. Σκοπός ήταν να θεραπευθεί μια κατάσταση όπου πάνω από τον μισό ορθόδοξο πληθυσμό θεωρούνταν σχισματικοί. Επί 27 χρόνια ένας ορθόδοξος στην Ουκρανία είχε δύο επιλογές, είτε να ανήκει στο Πατριαρχείο Ρωσίας, είτε σε μια από τις σχισματικές ομάδες. Αν προσχωρούσε σε μια από αυτές κινδύνευε η σωτηρία της ψυχής του. Μετά την έναρξη του πολέμου, η επιλογή έγινε μεγάλο βάρος στην συνείδηση πολλών που ενώ δεν ήθελαν να έχουν καμία σχέση πνευματικής εξάρτησης από την Ρωσία, επιθυμούσαν να ανήκουν σε κανονικώς αναγνωρισμένη Εκκλησία. Άραγε πώς μπορούν οι Ιεράρχες της Εκκλησίας της Ρωσίας στην Ουκρανία να κοιτάνε στα μάτια τόσους ορθοδόξους Ουκρανούς που τους αφήναν να παραμένουν στο σχίσμα αδίκως; Οι επίσημες δημοσκοπήσεις που έγιναν το 2018, όσον αφορά την Αυτοκεφαλία της Εκκλησίας της Ουκρανίας, έδειξαν πως το 54% των Ουκρανών τασσόταν υπέρ της δημιουργίας μιας Αυτοκέφαλης Εκκλησίας στην Ουκρανία, ενώ μόλις το 19% δήλωνε αντίθετο. Η αναφορά του γραφείου επί των αιρέσεων και των παραθρησκειών της Μητροπόλεως Πειραιώς «η επίσημη υπό τον Μητροπολίτη Ονούφριο Εκκλησία της Ουκρανίας που εκροσωπεί το 95% του ουκρανικού λαού» είναι ψευδής είτε από άγνοια, είτε σκοπίμως. Κοινωνιολογικές έρευνες που έγιναν από τρία Ουκρανικά κέντρα ερευνών έδειξαν ότι η μεγάλη πλειοψηφία των Ουκρανών ορθοδόξων (43,9%) συντάσσεται με την νέα Αυτοκέφαλη Εκκλησία και μόνο το 15,2% με την Εκκλησία του Πατριαρχείου Ρωσίας. Οι ορθόδοξοι Ουκρανοί πλέον τώρα έχουν δύο καλές επιλογές, μεταξύ Πατριαρχείου Ρωσίας και της Αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Ουκρανίας.
Νομίζουμε πως καλύψαμε πλήρως το κενό των τριάμισυ αιώνων. Από όλα αυτά τα ιστορικά γεγονότα διατρανώνεται πως ουδέποτε η εκκλησιαστική και πανορθόδοξη συνείδηση δεν υπαγόρευε ότι η Εκκλησία της Ουκρανίας ανήκει στην δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Ρωσίας. Επομένως όλη η προσπάθεια του γραφείου επί των αιρέσεων και των παραθρησκειών της Μητροπόλεως Πειραιώς καταρρίφθηκε. Οι συντάκτες της μελέτης έχουν μια αβάσιμη και εσφαλμένη γνώμη για το Ουκρανικό ζήτημα και δεν προσπάθησαν να αποκτήσουν την αναγκαία γνώση των πραγματικών ιστορικών δεδομένων, τα οποία συνδέονται αρρήκτως προς το συγκεκριμένο ζήτημα για να μην προσφέρονται τα επιχειρήματά τους σε εύκολη αντίκρουση.
Ένα τρανταχτό και αδιαμφησβήτητο παράδειγμα στο τι πραγματικά υπαγορεύει η εκκλησιαστική και πανορθόδοξη συνείδηση, είναι το δικαίωμα που έχει το Οικουμενικό Πατριαρχείο να δέχεται το Έκκλητο από άλλες Εκκλησίες. Από το γραφείο επί των αιρέσεων, όσον αφορά το Έκκλητο, έγινε αναφορά σε κανόνες, όμως παραβλέφθηκε η παράδοση της Εκκλησίας και η εκκλησιαστική πράξη που υποδηλώνει αδιαμφισβήτητα αυτό το δικαίωμα του Οικουμενικού Πατριάρχη. Υπάρχουν εκατοντάδες περιπτώσεις ασκήσεως Εκκλήτου από το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην πορεία της εκκλησιαστικής ιστορίας. Ακόμα και να μην υπήρχαν οι αποφάσεις Οικουμενικών Συνόδων που διασφάλισαν το Έκκλητον για το Οικουμενικό Πατριαρχείο, η πάγια, σταθερή, αστασίαστη, μακραίωνη, εκκλησιαστική και πανορθόδοξη συνείδηση θα είχε δημιουργήσει εκκλησιαστικό έθιμο που θα ερμήνευε αυθεντικά και κυριαρχικά το δικαίωμα αυτό του Οικουμενικού Πατριάρχη. Ίσως εμείς να μην μπορούμε να το καταλάβουμε, οι τέσσερεις όμως Πατριάρχες το 1663 το είχαν εμπεδώσει. «Εἰ τῷ Κωνσταντινουπόλει θρόνῳ ἐφεῖται πᾶσα κρίσις ἄλλων Ἐκκλησιῶν ... Ἡ ὁμόφωνη ἀπόκρισις τῶν τεσσάρων Πατριαρχῶν ἦταν σαφής: Τὸ προνόμιον τοῦτο τῷ πάπᾳ Ῥώμης ἦν πρὸ τοῦ διαρραγῆναι τῆς Καθολικῆς Ἐκκλησίας ... ἤδη δὲ διαρραγέντος, αἱ ὑποθέσεις αὗται τῶν Ἐκκλησιῶν εἰς τὸν τῆς Κωνσταντινουπόλεως θρόνον ἀναφέρονται καὶ παρ᾽ αὐτοῦ τὰς ἀποφάσεις λαμβάνουσιν, ὡς τὰ ἴσα πρωτεῖα κατὰ τοὺς κανόνας ἔχοντος τῆς παλαιᾶς Ῥώμης»
Είναι λυπηρό να συνεχίζει η πολεμική εναντίον της Αυτοκεφαλίας της Εκκλησίας της Ουκρανίας και του Οικουμενικού Πατριαρχείου, διότι ζημιώνεται η Ορθοδοξία εν γένει και δεν αφήνουμε τον Θεό να ενεργήσει όπως Αυτός θέλει διότι «ἐὰν ᾗ ἐξ ἀνθρώπων ἡ βουλὴ αὕτη ἢ τὸ ἔργον τοῦτο, καταλυθήσεται· εἰ δὲ ἐκ Θεοῦ ἐστιν, οὐ δυνήσεσθε καταλῦσαι αὐτό, μήποτε καὶ θεομάχοι εὑρεθῆτε». Ευχή όλων μας είναι να γίνει το θέλημα του Θεού, που «θέλει πάντας ἀνθρώπους σωθῆναι καὶ εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας ἐλθεῖν».
Βιβλιογραφία- Πηγές
Αρχιμ. Καλλίνικου Δελικάνη “Τὰ ἐν τοῖς κώδιξι τοῦ Πατριαρχικοῦ Άρχειοφυλακίου σωζόμενα ἐπίσημα ἐκκλησιαστικά ἔγγραφα, Τόμος Β΄, Γ΄” Κωνσταντινούπολη 1904, 1905
Β. Φειδά “Το ζήτημα της Αυτοκεφαλίας της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ουκρανίας εκ πηγών αψευδών” Αθήνα 2019
Αλ. Μασσαβέτα “Η Τρίτη Ρώμη. Η Μόσχα και ο Θρόνος της Ορθοδοξίας” Αθήνα 2019
Αρχιμ. Θεογνώστου Πούσκοφ “Το ζήτημα των ορίων δικαιοδοσίας του Πατριάρχου Μόσχας”
Συνέντευξη Αρχιεπισκόπου Τελμησσού Ιώβ : Η Ουκρανία ήταν ανέκαθεν κανονική περιοχή του Οικουμενικού Πατριαρχείου https://m.glavcom.ua/interviews/arhijepiskop-telmiskiy-iov-gechabr-ukrajina-zavzhdi-bula-kanonichnoyu-teritorijeyu-vselenskogo-patriarhatu-528418.html
